Carbapenemase Producerende Enterobacteriën (CPE) rukken al langer op in de wereld en nu ook in België. Sinds begin dit jaar werden al 206 gevallen geteld. Twee derden daarvan waren drager van CPE zonder er verder iets van te merken.Slechts in 1 geval op 3 ging het daadwerkelijk om een infectie met een CPE-bacterie. “CPE-bacteriën produceren het enzyme carbapenemase, waarmee ze carbapenem-antibiotica kunnen afbreken. Deze antibiotica worden gebruikt bij de bestrijding van ernstige, soms moeilijk te behandelen infecties. Het is dus duidelijk dat we alle mogelijke inspanningen moeten leveren om de opmars van CPE af te remmen, aldus Béatrice Jans van het Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid.
Wat zijn Carbapenemase Producerende Enterobacteriën (cpe)
Enterobacteriën, waartoe ook de cpe-bacteriën behoren, komen van nature voor in onze darmen. Daar zorgen ze voor een gezond evenwicht in de darmflora en voor de aanmaak van bepaalde onmisbare vitaminen. “Dragerschap van CPE-bacteriën is op zich niet gevaarlijk voor gezonde mensen” legt Béatrice Jans van het Wetenschappelijk Instituut Volkgezondheid uit. “Een drager van CPE heeft geen ziekteverschijnselen en weet meestal niet eens dat hij CPE draagt. Doorgaans verdwijnt het dragerschap spontaan na meerdere maanden. CPE-bacteriën kunnen wel een probleem vormen bij mensen met een verzwakte gezondheid, omwille van de infecties die ze bij hen kunnen veroorzaken (b.v. een ontsteking van de urinewegen of luchtwegen). Het is dan ook niet verwonderlijk dat de meeste infecties opduiken in afdelingen waar patiënten veel zorg nodig hebben (intensieve zorgafdelingen, transplantatie afdelingen, heelkunde, geriatrie).”
Infecties met CPE-bacteriën zijn bijzonder moeilijk te behandelen. Vaak zijn ze ook bestand tegen een aantal andere antibiotica, dat dunt het arsenaal aan nog bruikbare antibiotica sterk uit.
Opmars van CPE in België
CPE was in eerste instantie een probleem in landen buiten Europa, zoals India en Pakistan, maar het komt ondertussen ook frequent voor in Europese ziekenhuizen. Tot voor kort dook CPE in België enkel sporadisch op, telkens bij patiënten die waren overgebracht uit een ziekenhuis in landen waar CPE veel voorkomt. Ondanks de strenge regels die België al heeft over ziekenhuishygiëne en antibioticumgebruik, is CPE nu ook bij ons aan een opmars bezig. Dit jaar zijn er al meer gevallen gemeld dan in heel 2011. Inmeer dan driekwart van de gevallen gaat het over één bepaalde CPE-stam, Klebsiella pneumoniae OXA-48, zo stelt het Nationaal referentiecentrum voor resistente enterobacteriën.
als er meerdere gevallen met een onderling verband zijn in een ziekenhuis spreken we van een cluster. In Vlaanderen zijn er in de voorbije maanden twee goed gedocumenteerde clusters gemeld, goed voor de helft van het totaal aantal bekende gevallen. “De betrokken ziekenhuizen hebben gelukkig alert gereageerd. Zij hebben deze CPE vroegtijdig opgespoord en alle nodige maatregelen getroffen.De cluster in Antwerpen is hierdoor ingedijkt en ook in Oost-Vlaanderen zet men alles op alles om verdereCPE-overdracht te voorkomen”, zegt dr. Dirk Wildemeersch van het Vlaams Agentschap Zorg en Gezondheid. “Laat ons duidelijk zijn: CPE duikt ook op in andere ziekenhuizen, al kunnen we daar geen onderlinge link tussen de gevallen aantonen. Dat toont aan dat ook elk ander ziekenhuis best voorbereid is op een uitbraak van CPE of van andere multiresistente ziektekiemen. Binnen een ziekenhuis spelen het comité voor ziekenhuishygiëne, de antibiotherapiebeleidsgroep en het microbiologische labo daarin een sleutelrol.”
Maatregelen om de CPE-opmars af te remmen
Alle bevoegde instanties hebben actief samengewerkt om op zeer korte tijd een doeltreffend beleid uit te werken:
• De Hoge Gezondheidsraad formuleerde eind 2011 een advies over de toename van CPE in België. De HGR sensibiliseert daarin de ziekenhuizen en geeft hen aanbevelingen over de aanpak van CPE in een ziekenhuisomgeving. Concreet betekent dit onder andere dat patiënten met CPE-dragerschap of -infectie in het ziekenhuis in isolatie verpleegd moeten worden. Daarnaast wordt gehamerd op de toepassing van een onberispelijke handhygiëne bij alle gezondheidswerkers, patiënten en bezoekers, om overdracht van kiemen te voorkomen en kwetsbare patiënten tegen besmetting te beschermen. De Federale Overheidsdienst Volksgezondheid heeft dit advies meteen overgemaakt aan de directies van de ziekenhuizen, de platforms voor ziekenhuishygiëne en de Gemeenschappen en Gewesten, zodat die snel de nodige maatregelen konden nemen.
• Het Vlaams Agentschap Zorg en Gezondheid bezorgde concrete aanbevelingen aan de Vlaamse woonzorgcentra. Vermits het risiconiveau in een woonzorgcentrum lager is (minder antibioticagebruik, geen invasieve ingrepen, …) dan in een ziekenhuis en het over CPE-dragerschap gaat, is in wzc een strikte isolatie, vanuit wetenschappelijk standpunt minder nodig en vanuit menselijk / ethisch en logistiek standpunt ook niet mogelijk. Dragerschap kan immers maanden aanhouden en is medicamenteus niet te klaren. Het agentschap dringt wel aan op een strikte naleving van de voorzorgsmaatregelen waaronder een strikte handhygiëne om het doorgeven van besmettingen te vermijden.
• Dank zij een goede handhygiëne voorkomt men overdracht van ziektekiemen naar andere patiënten. De aandacht voor handhygiëne in ziekenhuizen en woonzorgcentra is niet nieuw. De Federale en Vlaamse overheden voeren regelmatig sensibiliseringscampagnes om de noodzaak van een goede handhygiëne te onderstrepen. Deze campagnes hebben duidelijk impact, maar de naleving van een strikte handhygiëne in onze zorginstellingen is nog niet optimaal en dus blijft dit een onmiskenbaar aandachtspunt.
• Ook een voorzichtig gebruik van antibiotica in ziekenhuizen is en blijft uiterst belangrijk. Daarom heeft het Belgian Antibiotic Policy Coordination Committee (BAPCOC) aanbevelingen opgesteld over verantwoord antibioticumgebruik bij CPE, zowel in de gewone ambulante praktijk als bij de specifieke behandeling van patiënten met een CPE-infectie. In elk ziekenhuis worden die richtlijnen in de praktijk gebracht door een antibiotherapiebeleidsgroep, die het gebruik van antibiotica ter plaatse opvolgt en bijstuurt.
• Het Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid en het Nationaal referentiecentrum voor resistente enterobacteriën volgen de evolutie van CPE in België op de voet via een continue epidemiologische en microbiologische monitoring. Dat laat, waar nodig, een snelle bijsturing van de maatregelen rond CPE toe.
• Een interministeriële taskforce met alle betrokken overheden volgt de problematiek van multi-resistente kiemen nauwgezet op en werkt momenteel een nationaal plan uit.
Enterobacteriën, waartoe ook de cpe-bacteriën behoren, komen van nature voor in onze darmen. Daar zorgen ze voor een gezond evenwicht in de darmflora en voor de aanmaak van bepaalde onmisbare vitaminen. “Dragerschap van CPE-bacteriën is op zich niet gevaarlijk voor gezonde mensen” legt Béatrice Jans van het Wetenschappelijk Instituut Volkgezondheid uit. “Een drager van CPE heeft geen ziekteverschijnselen en weet meestal niet eens dat hij CPE draagt. Doorgaans verdwijnt het dragerschap spontaan na meerdere maanden. CPE-bacteriën kunnen wel een probleem vormen bij mensen met een verzwakte gezondheid, omwille van de infecties die ze bij hen kunnen veroorzaken (b.v. een ontsteking van de urinewegen of luchtwegen). Het is dan ook niet verwonderlijk dat de meeste infecties opduiken in afdelingen waar patiënten veel zorg nodig hebben (intensieve zorgafdelingen, transplantatie afdelingen, heelkunde, geriatrie).”
Infecties met CPE-bacteriën zijn bijzonder moeilijk te behandelen. Vaak zijn ze ook bestand tegen een aantal andere antibiotica, dat dunt het arsenaal aan nog bruikbare antibiotica sterk uit.
Opmars van CPE in België
CPE was in eerste instantie een probleem in landen buiten Europa, zoals India en Pakistan, maar het komt ondertussen ook frequent voor in Europese ziekenhuizen. Tot voor kort dook CPE in België enkel sporadisch op, telkens bij patiënten die waren overgebracht uit een ziekenhuis in landen waar CPE veel voorkomt. Ondanks de strenge regels die België al heeft over ziekenhuishygiëne en antibioticumgebruik, is CPE nu ook bij ons aan een opmars bezig. Dit jaar zijn er al meer gevallen gemeld dan in heel 2011. Inmeer dan driekwart van de gevallen gaat het over één bepaalde CPE-stam, Klebsiella pneumoniae OXA-48, zo stelt het Nationaal referentiecentrum voor resistente enterobacteriën.
als er meerdere gevallen met een onderling verband zijn in een ziekenhuis spreken we van een cluster. In Vlaanderen zijn er in de voorbije maanden twee goed gedocumenteerde clusters gemeld, goed voor de helft van het totaal aantal bekende gevallen. “De betrokken ziekenhuizen hebben gelukkig alert gereageerd. Zij hebben deze CPE vroegtijdig opgespoord en alle nodige maatregelen getroffen.De cluster in Antwerpen is hierdoor ingedijkt en ook in Oost-Vlaanderen zet men alles op alles om verdereCPE-overdracht te voorkomen”, zegt dr. Dirk Wildemeersch van het Vlaams Agentschap Zorg en Gezondheid. “Laat ons duidelijk zijn: CPE duikt ook op in andere ziekenhuizen, al kunnen we daar geen onderlinge link tussen de gevallen aantonen. Dat toont aan dat ook elk ander ziekenhuis best voorbereid is op een uitbraak van CPE of van andere multiresistente ziektekiemen. Binnen een ziekenhuis spelen het comité voor ziekenhuishygiëne, de antibiotherapiebeleidsgroep en het microbiologische labo daarin een sleutelrol.”
Maatregelen om de CPE-opmars af te remmen
Alle bevoegde instanties hebben actief samengewerkt om op zeer korte tijd een doeltreffend beleid uit te werken:
• De Hoge Gezondheidsraad formuleerde eind 2011 een advies over de toename van CPE in België. De HGR sensibiliseert daarin de ziekenhuizen en geeft hen aanbevelingen over de aanpak van CPE in een ziekenhuisomgeving. Concreet betekent dit onder andere dat patiënten met CPE-dragerschap of -infectie in het ziekenhuis in isolatie verpleegd moeten worden. Daarnaast wordt gehamerd op de toepassing van een onberispelijke handhygiëne bij alle gezondheidswerkers, patiënten en bezoekers, om overdracht van kiemen te voorkomen en kwetsbare patiënten tegen besmetting te beschermen. De Federale Overheidsdienst Volksgezondheid heeft dit advies meteen overgemaakt aan de directies van de ziekenhuizen, de platforms voor ziekenhuishygiëne en de Gemeenschappen en Gewesten, zodat die snel de nodige maatregelen konden nemen.
• Het Vlaams Agentschap Zorg en Gezondheid bezorgde concrete aanbevelingen aan de Vlaamse woonzorgcentra. Vermits het risiconiveau in een woonzorgcentrum lager is (minder antibioticagebruik, geen invasieve ingrepen, …) dan in een ziekenhuis en het over CPE-dragerschap gaat, is in wzc een strikte isolatie, vanuit wetenschappelijk standpunt minder nodig en vanuit menselijk / ethisch en logistiek standpunt ook niet mogelijk. Dragerschap kan immers maanden aanhouden en is medicamenteus niet te klaren. Het agentschap dringt wel aan op een strikte naleving van de voorzorgsmaatregelen waaronder een strikte handhygiëne om het doorgeven van besmettingen te vermijden.
• Dank zij een goede handhygiëne voorkomt men overdracht van ziektekiemen naar andere patiënten. De aandacht voor handhygiëne in ziekenhuizen en woonzorgcentra is niet nieuw. De Federale en Vlaamse overheden voeren regelmatig sensibiliseringscampagnes om de noodzaak van een goede handhygiëne te onderstrepen. Deze campagnes hebben duidelijk impact, maar de naleving van een strikte handhygiëne in onze zorginstellingen is nog niet optimaal en dus blijft dit een onmiskenbaar aandachtspunt.
• Ook een voorzichtig gebruik van antibiotica in ziekenhuizen is en blijft uiterst belangrijk. Daarom heeft het Belgian Antibiotic Policy Coordination Committee (BAPCOC) aanbevelingen opgesteld over verantwoord antibioticumgebruik bij CPE, zowel in de gewone ambulante praktijk als bij de specifieke behandeling van patiënten met een CPE-infectie. In elk ziekenhuis worden die richtlijnen in de praktijk gebracht door een antibiotherapiebeleidsgroep, die het gebruik van antibiotica ter plaatse opvolgt en bijstuurt.
• Het Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid en het Nationaal referentiecentrum voor resistente enterobacteriën volgen de evolutie van CPE in België op de voet via een continue epidemiologische en microbiologische monitoring. Dat laat, waar nodig, een snelle bijsturing van de maatregelen rond CPE toe.
• Een interministeriële taskforce met alle betrokken overheden volgt de problematiek van multi-resistente kiemen nauwgezet op en werkt momenteel een nationaal plan uit.
