Het menselijk lichaam kan om verschillende redenen oververhit raken. Infecties, geneesmiddelen, rechtstreekse invloed van de zon op het lichaam, fysieke activiteit en een heel warme omgeving kunnen ertoe leiden dat het warmteregelcentrum in ons lichaam verstoord raakt, zegt Leo Bossaert, hoofdarts op de afdeling intensieve zorgen van het Universitair Ziekenhuis Antwerpen. 'De regeling van onze lichaamstemperatuur wordt gestuurd in de hypothalamus, een zone in onze hersenen die zorgt dat de warmteproductie en -afgifte in evenwicht worden gehouden. Bij koorts blijft de warmteregulatie nog vrij goed onder controle. Maar bij te veel productie of te weinig afvoer kan de lichaamstemperatuur uit de hand lopen.'
'In rust produceert ons lichaam zo'n 75 kilocalorieën per uur, maar bij zware lichamelijke inspanningen kan dat oplopen tot 600 kilocalorieën en meer', aldus Bossaert. 'Directe blootstelling aan de zon kan daar zo'n 150 kilocalorieën per uur aan toevoegen en bovendien, door de directe impact op het hoofd, de centrale regeling verstoren.'
'Warmte wordt in de eerste plaats afgevoerd door zweten. Daardoor kunnen hoogstens 700 tot 750 kilocalorieën per uur worden afgevoerd en dat houdt natuurlijk ook een verlies van vocht en zouten in.' In geval van een oplopende lichaamstemperatuur onderscheiden artsen drie graden van ernst.
'In het minst ernstige geval krijgt de persoon in kwestie last van hittekrampen. Dat is een gevolg van een verlies van zouten als bijvoorbeeld na een langdurige spierinspanning met hevig zweten alleen water wordt gedronken. Dat verlies van zouten leidt tot spierkrampen.'
Bij een verdere ontregeling, maar als de lichaamstemperatuur nog onder de 40 graden Celsius blijft, kan verlies van zout en vocht leiden tot uitputting, misselijkheid, hoofdpijn, lage bloeddruk' style='color:#00896e;border-bottom:1px dotted #00896e;'>bloeddruk en snelle hartslag. Dan spreken artsen van hitte-uitputting.
De ernstigste vorm is de hitteslag of warmteberoerte. 'De lichaamstemperatuur kan oplopen tot boven de 40 en zelfs 41 graden. Die toestand kan leiden tot verzuring van het bloed, bewusteloosheid, stuipen, delirium en coma en is dan ook levensbedreigend.'
De ontregeling van de lichaamstemperatuur brengt in het lichaam allerlei processen op gang. 'De stijging van de temperatuur verhoogt de zuurstofbehoefte van weefsels en cellen. Vooral in geval van vaataandoeningen van de hersenen of het hart kan dat problemen opleveren. De water- en zouthuishouding raken ontregeld en het immuunsysteem en de stollingsmechanismen in het bloed worden verstoord.'
Op microscopisch niveau kan oververhitting leiden tot beschadiging en afbraak van cellen. 'Bij ontregelde lichaamstemperatuur produceert ons lichaam speciale eiwitten - heat shock proteins - die de cellen beschermen tegen warmtebeschadiging. Maar als de oorzaak van de oververhitting niet wordt weggenomen, wordt zowel de celinhoud als de celwand beschadigd. Dat kan er uiteindelijk toe leiden dat cellen afsterven. Dat uit zich dan als spierafbraak, aantasting van het zenuwstelsel, bloedklontering en het falen van nieren, lever en longen.'
Hitteslag is een zeer ernstige aandoening met een aanzienlijke kans op overlijden. Tijdig ingrijpen is dus de boodschap. 'Hittekrampen kunnen worden behandeld door zoutoplossingen te drinken. Hitte-uitputting door het slachtoffer af te koelen en eveneens vocht en zout toe te dienen. Maar iemand met een hitteslag kan het best zo snel mogelijk naar een ziekenhuis worden overgebracht om verwikkelingen te voorkomen', besluit Bossaert.
'Warmte wordt in de eerste plaats afgevoerd door zweten. Daardoor kunnen hoogstens 700 tot 750 kilocalorieën per uur worden afgevoerd en dat houdt natuurlijk ook een verlies van vocht en zouten in.' In geval van een oplopende lichaamstemperatuur onderscheiden artsen drie graden van ernst.
'In het minst ernstige geval krijgt de persoon in kwestie last van hittekrampen. Dat is een gevolg van een verlies van zouten als bijvoorbeeld na een langdurige spierinspanning met hevig zweten alleen water wordt gedronken. Dat verlies van zouten leidt tot spierkrampen.'
Bij een verdere ontregeling, maar als de lichaamstemperatuur nog onder de 40 graden Celsius blijft, kan verlies van zout en vocht leiden tot uitputting, misselijkheid, hoofdpijn, lage bloeddruk' style='color:#00896e;border-bottom:1px dotted #00896e;'>bloeddruk en snelle hartslag. Dan spreken artsen van hitte-uitputting.
De ernstigste vorm is de hitteslag of warmteberoerte. 'De lichaamstemperatuur kan oplopen tot boven de 40 en zelfs 41 graden. Die toestand kan leiden tot verzuring van het bloed, bewusteloosheid, stuipen, delirium en coma en is dan ook levensbedreigend.'
De ontregeling van de lichaamstemperatuur brengt in het lichaam allerlei processen op gang. 'De stijging van de temperatuur verhoogt de zuurstofbehoefte van weefsels en cellen. Vooral in geval van vaataandoeningen van de hersenen of het hart kan dat problemen opleveren. De water- en zouthuishouding raken ontregeld en het immuunsysteem en de stollingsmechanismen in het bloed worden verstoord.'
Op microscopisch niveau kan oververhitting leiden tot beschadiging en afbraak van cellen. 'Bij ontregelde lichaamstemperatuur produceert ons lichaam speciale eiwitten - heat shock proteins - die de cellen beschermen tegen warmtebeschadiging. Maar als de oorzaak van de oververhitting niet wordt weggenomen, wordt zowel de celinhoud als de celwand beschadigd. Dat kan er uiteindelijk toe leiden dat cellen afsterven. Dat uit zich dan als spierafbraak, aantasting van het zenuwstelsel, bloedklontering en het falen van nieren, lever en longen.'
Hitteslag is een zeer ernstige aandoening met een aanzienlijke kans op overlijden. Tijdig ingrijpen is dus de boodschap. 'Hittekrampen kunnen worden behandeld door zoutoplossingen te drinken. Hitte-uitputting door het slachtoffer af te koelen en eveneens vocht en zout toe te dienen. Maar iemand met een hitteslag kan het best zo snel mogelijk naar een ziekenhuis worden overgebracht om verwikkelingen te voorkomen', besluit Bossaert.
