7 april is Wereldgezondheidsdag. Weliswaar besteedt daarom vandaag extra aandacht aan hoe we anders kunnen zorgen voor mensen met dementie. Uit onderzoek is gebleken dat de medicatie die mensen met dementie toegediend krijgen bij gedragsproblemen kan leiden tot hartfalen, een beroerte of andere ernstige fysieke problemen. Maar we kunnen naar een andere manier van zorgen, met minder medicatie en een andere attitude.
"Het overmatig toedienen van antipsychotica aan demente personen in rusthuizen kan grondig worden teruggeschroefd", aldus prof. Majda Azermai van de Universiteit Gent. “Mensen met dementie krijgen vaak te kampen met gedragsproblemen. Om ze toch handelbaar te maken, krijgen ze onder meer antipsychotica toegediend, geneesmiddelen die een groot risico op fysieke problemen met zich meebrengen." Een derde van de bewoners van woonzorgcentra krijgt antipsychotica voorgeschreven, voornamelijk voor dementiegerelateerde gedragsproblemen zoals agressie, agitatie, roep-en dwaalgedrag. "Een zorgwekkend cijfer", vindt Azemai. "Deze antipsychotica worden vaak chronisch gebruikt zonder poging tot afbouw, terwijl ze vaak maar beperkt werken voor specifieke symptomen binnen een brede cluster van diverse gedragsproblemen. Daar bovenop komt dat de medicijnen de ouderen vaak in die mate verdoven dat het valpartijen tot gevolg heeft en is ook het risico op beroerte en mortaliteit aangetoond bij ouderen met dementie. geneesmiddelenagentschappen waarschuwen hiervoor."
Het gebruik van antipsychotica voor gedragsproblemen bij ouderen met dementie blijft een controversieel thema. Enerzijds overtreffen de risico’s de baten in veel gevallen, anderzijds verloopt de zoektocht naar alternatieven moeilijk. Majda Azermai: "Wetenschappelijke studies leggen steeds meer de focus op niet-farmacologische alternatieven waarbij ‘anders zorgen’ voor ouderen met dementie centraal staat. Dit vraagt een andere benadering, wat niet evident voor de klinische praktijk aangezien gedragsproblemen bij een oudere met dementie erg belastend kunnen zijn voor zorgverleners, en er sneller heil wordt gevonden met een pil."
Toch kan het overmatig en langdurig gebruik vrij eenvoudig aangepakt worden door het voorschrift regelmatig te evalueren en indien mogelijk af te bouwen. "In de toekomst zal een behandeling door zorgverleners zonder medicatie de eerstelijnsbehandeling moeten worden", aldus professor Azermai. "Hierbij wordt de drempel voor het voorschrijven van antipsychotica en andere psychofarmaca hoger gelegd. We moeten dus naar een andere manier van zorgen. Daarvoor is er niet alleen nood aan extra kennis bij het medisch en verzorgend personeel, maar ook aan een attitudeverandering. En dat vraagt tijd.”
Kleinschalig genormaliseerd wonen
“We zien de laatste jaren heel wat proefprojecten voor ‘anders zorgen’ ontstaan,” zegt Prof. Anja Declercq van onderzoekscentrum LUCAS van de K.U. Leuven. “Zo wint kleinschalig genormaliseerd wonen steeds meer aan populariteit voor personen met dementie. In deze woonvorm komen zware hulpbehoevende personen terecht. Maar anders dan in een klassiek rusthuis, lijkt dit meer op een thuis, waar men rekening houdt met hun eigen hobby’s en interesses. Het meetbare gevolg is dat het medicatiegebruik afneemt."
LUCAS bestudeerde in 2007 vier initiatieven van kleinschalig genormaliseerd wonen, waarvan er twee al meer dan 20 jaar bestonden en twee recent opgestart waren. Anja Declercq: "In vergelijking met het gemiddeld medicatieverbruik in rust- en verzorgingstehuizen in België, lag het medicatieverbruik van de bewoners in kleinschalig genormaliseerd wonen beduidend lager. We zagen ook verschillen tussen de organisaties: hoe langer de initiatieven van kleinschalig genormaliseerd wonen bestonden, hoe lager het medicatiegebruik."
Anders zorgen, zoals bijvoorbeeld in kleinschalig genormaliseerd wonen, kan dus een lager medicatiegebruik opleveren, met als gevolg ook een lager risico op fysieke bijwerkingen als hartfalen en beroerte.
Het gebruik van antipsychotica voor gedragsproblemen bij ouderen met dementie blijft een controversieel thema. Enerzijds overtreffen de risico’s de baten in veel gevallen, anderzijds verloopt de zoektocht naar alternatieven moeilijk. Majda Azermai: "Wetenschappelijke studies leggen steeds meer de focus op niet-farmacologische alternatieven waarbij ‘anders zorgen’ voor ouderen met dementie centraal staat. Dit vraagt een andere benadering, wat niet evident voor de klinische praktijk aangezien gedragsproblemen bij een oudere met dementie erg belastend kunnen zijn voor zorgverleners, en er sneller heil wordt gevonden met een pil."
Toch kan het overmatig en langdurig gebruik vrij eenvoudig aangepakt worden door het voorschrift regelmatig te evalueren en indien mogelijk af te bouwen. "In de toekomst zal een behandeling door zorgverleners zonder medicatie de eerstelijnsbehandeling moeten worden", aldus professor Azermai. "Hierbij wordt de drempel voor het voorschrijven van antipsychotica en andere psychofarmaca hoger gelegd. We moeten dus naar een andere manier van zorgen. Daarvoor is er niet alleen nood aan extra kennis bij het medisch en verzorgend personeel, maar ook aan een attitudeverandering. En dat vraagt tijd.”
Kleinschalig genormaliseerd wonen
“We zien de laatste jaren heel wat proefprojecten voor ‘anders zorgen’ ontstaan,” zegt Prof. Anja Declercq van onderzoekscentrum LUCAS van de K.U. Leuven. “Zo wint kleinschalig genormaliseerd wonen steeds meer aan populariteit voor personen met dementie. In deze woonvorm komen zware hulpbehoevende personen terecht. Maar anders dan in een klassiek rusthuis, lijkt dit meer op een thuis, waar men rekening houdt met hun eigen hobby’s en interesses. Het meetbare gevolg is dat het medicatiegebruik afneemt."
LUCAS bestudeerde in 2007 vier initiatieven van kleinschalig genormaliseerd wonen, waarvan er twee al meer dan 20 jaar bestonden en twee recent opgestart waren. Anja Declercq: "In vergelijking met het gemiddeld medicatieverbruik in rust- en verzorgingstehuizen in België, lag het medicatieverbruik van de bewoners in kleinschalig genormaliseerd wonen beduidend lager. We zagen ook verschillen tussen de organisaties: hoe langer de initiatieven van kleinschalig genormaliseerd wonen bestonden, hoe lager het medicatiegebruik."
Anders zorgen, zoals bijvoorbeeld in kleinschalig genormaliseerd wonen, kan dus een lager medicatiegebruik opleveren, met als gevolg ook een lager risico op fysieke bijwerkingen als hartfalen en beroerte.
