IN 1997 vroeg de Vlaamse onderzoeker Walter Fiers een octrooi voor een revolutionair griepvaccin. De industrie was niet geïnteresseerd, maar er zit schot in de zaak.
Van het huidige griepvaccin moet ieder jaar een nieuwe versie gemaakt en toegediend worden. Want ieder jaar doen nieuwe griepvarianten de ronde, en die verschillen telkens in twee grote eiwitten op hun buitenkant, waardoor eerdere vaccins er geen vat meer op hebben.
In de jaren negentig ontdekte Fiers aan de Universiteit Gent dat een ander, niet-veranderlijk eiwit van het griepvirus als entstof gebruikt kan worden. Twee inentingen van een dergelijk vaccin, en later nog een derde, beschermen mogelijk levenslang tegen iedere griep. Het kleine eiwit, M2 geheten, kan bovendien door gewijzigde bacteriën gemaakt worden, die veel sneller veel entstof leveren dan de huidige kweekmethoden met kippeneieren of dierlijke cellen.
Maar er was geen geld voor de dure tests om het vaccin marktklaar te maken. ,,We hebben alle grote vaccinproducenten aangeschreven'', aldus Fiers. ,,Sommige hebben gereageerd, maar er is geen overeenkomst uit voortgevloeid. Dan hebben we echte biotechnologiebedrijven gecontacteerd. Die zijn meestal meer geïnteresseerd in nieuwe concepten. Ze hebben ook meer visie op de lange termijn.''
Het Amerikaanse biotechbedrijf Apovia hapte toe. Daarna kocht de Brits-Amerikaanse vaccinproducent Acambis de rechten over. Ook de Europese Commissie investeert intussen in het project. ,,Maar het is nog altijd te weinig'', vindt Fiers. ,,We hebben nieuwe onderzoeksaanvragen ingediend.'' Sinds het emeritaat van Fiers leidt Xavier Saelens van het Vlaamse Interuniversitair Instituut voor Biotechnologie (VIB) het project.
,,Dat de grote firma's eerst niet toehapten, is begrijpelijk'', vindt Fiers. ,,Ze hebben geïnvesteerd in het klassieke vaccin, met een duur productiesysteem dat ieder jaar opbrengt. Waarom zouden ze investeren in een nieuw product?''
Nochtans investeren grote farmaceutische bedrijven zoals Solvay en Baxter wel in alternatieve productiesystemen waarbij het griepvirus gekweekt wordt in grote vaten met dierlijke cellen in plaats van in eieren. Die nieuwe systemen kunnen de productietijd van maanden terugbrengen tot weken. Maar één probleem blijft: ze leveren een vaccin tegen één griepvariant, dus voor iedere nieuwe griep moet een nieuw vaccin gemaakt worden.
Voor de industrie is zo'n tijdelijk vaccin een interessante zaak: de kassa rinkelt ieder jaar. Maar voor de volksgezondheid is het een groot probleem. Ieder jaar moet de Wereldgezondheidsorganisatie maanden vooraf proberen te voorspellen welke griepvarianten in het volgend griepseizoen te verwachten zijn. Als plots toch nog een nieuwe griepstam opduikt die niet in het vaccin zat, is de gevaccineerde bevolking onvoldoende beschermd, en vallen er doden die met een universeel vaccin misschien te voorkomen waren.
En als er ooit een nieuwe erge mensengriep ontstaat, bijvoorbeeld uit een veranderde vogelgriep, komen de vaccinfabrikanten met hun huidige strategie hopeloos te laat. Eer een nieuw specifiek vaccin klaar ligt, is een pandemische griep al twee keer de wereld rondgeweest, met miljoenen doden tot gevolg. Een universeel griepvaccin dat op lange termijn tegen ieder griepvirus bescherming biedt, zou een oplossing zijn. Hebben de farmabedrijven dan onethisch gehandeld, zonder bekommernis voor de volksgezondheid, toen ze die mogelijke oplossing naast zich neer legden?
Er waren twee 'verzachtende omstandigheden'. In 1999 was de dreiging van een pandemische griep nog niet zo actueel als nu. De onheilsberichtgeving daarover is pas enkele jaren later op gang gekomen. En er waren destijds wetenschappelijke redenen om aan het 'wondervaccin' van Fiers te twijfelen.
,,Men vreesde dat het virus zou ontkomen aan de afweerreactie die het universele vaccin opwekt'', zegt Karine Clauwaert van het departement Technologietransfer van het VIB. ,,Het vaccin jut het afweersysteem op tegen het kleine M2-eiwit. Misschien is dat eiwit te onopvallend om een afweerreactie in gang te zetten als het virus het lichaam binnendringt, dacht men in de beginfase. Intussen raakt de wetenschappelijke gemeenschap ervan overtuigd dat de afweer tegen M2 wel kan werken.''
Proeven bij muizen lijken de doeltreffendheid van het virus te bevestigen. ,,En als alles vlot verloopt, kunnen we het vaccin misschien dit jaar voor het eerst bij een kleine groep mensen testen'', hoopt Fiers.
In de jaren negentig ontdekte Fiers aan de Universiteit Gent dat een ander, niet-veranderlijk eiwit van het griepvirus als entstof gebruikt kan worden. Twee inentingen van een dergelijk vaccin, en later nog een derde, beschermen mogelijk levenslang tegen iedere griep. Het kleine eiwit, M2 geheten, kan bovendien door gewijzigde bacteriën gemaakt worden, die veel sneller veel entstof leveren dan de huidige kweekmethoden met kippeneieren of dierlijke cellen.
Maar er was geen geld voor de dure tests om het vaccin marktklaar te maken. ,,We hebben alle grote vaccinproducenten aangeschreven'', aldus Fiers. ,,Sommige hebben gereageerd, maar er is geen overeenkomst uit voortgevloeid. Dan hebben we echte biotechnologiebedrijven gecontacteerd. Die zijn meestal meer geïnteresseerd in nieuwe concepten. Ze hebben ook meer visie op de lange termijn.''
Het Amerikaanse biotechbedrijf Apovia hapte toe. Daarna kocht de Brits-Amerikaanse vaccinproducent Acambis de rechten over. Ook de Europese Commissie investeert intussen in het project. ,,Maar het is nog altijd te weinig'', vindt Fiers. ,,We hebben nieuwe onderzoeksaanvragen ingediend.'' Sinds het emeritaat van Fiers leidt Xavier Saelens van het Vlaamse Interuniversitair Instituut voor Biotechnologie (VIB) het project.
,,Dat de grote firma's eerst niet toehapten, is begrijpelijk'', vindt Fiers. ,,Ze hebben geïnvesteerd in het klassieke vaccin, met een duur productiesysteem dat ieder jaar opbrengt. Waarom zouden ze investeren in een nieuw product?''
Nochtans investeren grote farmaceutische bedrijven zoals Solvay en Baxter wel in alternatieve productiesystemen waarbij het griepvirus gekweekt wordt in grote vaten met dierlijke cellen in plaats van in eieren. Die nieuwe systemen kunnen de productietijd van maanden terugbrengen tot weken. Maar één probleem blijft: ze leveren een vaccin tegen één griepvariant, dus voor iedere nieuwe griep moet een nieuw vaccin gemaakt worden.
Voor de industrie is zo'n tijdelijk vaccin een interessante zaak: de kassa rinkelt ieder jaar. Maar voor de volksgezondheid is het een groot probleem. Ieder jaar moet de Wereldgezondheidsorganisatie maanden vooraf proberen te voorspellen welke griepvarianten in het volgend griepseizoen te verwachten zijn. Als plots toch nog een nieuwe griepstam opduikt die niet in het vaccin zat, is de gevaccineerde bevolking onvoldoende beschermd, en vallen er doden die met een universeel vaccin misschien te voorkomen waren.
En als er ooit een nieuwe erge mensengriep ontstaat, bijvoorbeeld uit een veranderde vogelgriep, komen de vaccinfabrikanten met hun huidige strategie hopeloos te laat. Eer een nieuw specifiek vaccin klaar ligt, is een pandemische griep al twee keer de wereld rondgeweest, met miljoenen doden tot gevolg. Een universeel griepvaccin dat op lange termijn tegen ieder griepvirus bescherming biedt, zou een oplossing zijn. Hebben de farmabedrijven dan onethisch gehandeld, zonder bekommernis voor de volksgezondheid, toen ze die mogelijke oplossing naast zich neer legden?
Er waren twee 'verzachtende omstandigheden'. In 1999 was de dreiging van een pandemische griep nog niet zo actueel als nu. De onheilsberichtgeving daarover is pas enkele jaren later op gang gekomen. En er waren destijds wetenschappelijke redenen om aan het 'wondervaccin' van Fiers te twijfelen.
,,Men vreesde dat het virus zou ontkomen aan de afweerreactie die het universele vaccin opwekt'', zegt Karine Clauwaert van het departement Technologietransfer van het VIB. ,,Het vaccin jut het afweersysteem op tegen het kleine M2-eiwit. Misschien is dat eiwit te onopvallend om een afweerreactie in gang te zetten als het virus het lichaam binnendringt, dacht men in de beginfase. Intussen raakt de wetenschappelijke gemeenschap ervan overtuigd dat de afweer tegen M2 wel kan werken.''
Proeven bij muizen lijken de doeltreffendheid van het virus te bevestigen. ,,En als alles vlot verloopt, kunnen we het vaccin misschien dit jaar voor het eerst bij een kleine groep mensen testen'', hoopt Fiers.
