België drong in een jaar tijd het aantal meerlingen uit zwangerschappen door in-vitrofertilisatie (IVF) terug met meer dan de helft. Dat verhoogt de levenskansen van pasgeborenen, want meerlingen zijn niet zelden zorgenkindjes. Een forse daling was dan ook de pasmunt voor IVF-terugbetaling in de wet van 2003. Het aantal tweelingen verminderde zelfs dermate dat de overheid er uiteindelijk 'winst' door heeft gemaakt, zegt Willem Ombelet, de voorzitter van de Vlaamse gynaecologenvereniging.
Sinds de nieuwe regeling in juli 2003 van kracht werd, krijgen vrouwen die via reageerbuisbevruchting zwanger raken, de laboratoriumkosten voor maximaal zes behandelingen terugbetaald. Een voorwaarde is wel dat hun arts minder embryo's terugplaatst in de baarmoeder. Uit cijfers van het Studiecentrum voor Perinatale Epidemiologie (SPE), dat alle bevallingen in België bijhoudt, blijkt dat de meerlingenepidemie waarvan ooit sprake was, daardoor daadwerkelijk ingedijkt is.
De eerste 'terugbetaalde' ivf- baby zag wellicht het licht in de lente van 2004, zowat negen maanden na de invoering van de wet. Volgens Guy Martens van SPE was tussen mei en december 2004 nog maar een op de tien ivf-baby's in Vlaanderen een tweelingkind. Twee jaar voordien was dat nog een kwart. Het aantal meerlingen na een IVF-behandeling was in Vlaanderen dus meer dan gehalveerd. In de loop van de laatste acht maanden van 2002 kwamen er in Vlaanderen 830 tweelingkinderen spontaan ter wereld en 376 dankzij IVF. Twee jaar later waren er dat respectievelijk 831 en 206.
Bij IVF wordt de aanmaak van eicellen kunstmatig gestimuleerd met medicatie. De eierstokken brengen daardoor meer dan één rijpe eicel voort. De eicellen worden opgehaald met een punctie via de vagina, de 'pick-up'. In een petrischaaltje worden ze vermengd met het sperma van de man. Bij icsi, een geavanceerde vorm van in-vitrofertilisatie die ontdekt werd in het vub-ziekenhuis van Jette, worden de spermacellen ingespoten in de eicel. Dat wordt gedaan als het mannelijke sperma niet levendig genoeg is om zich zelf een weg te banen door de eicelwand. als zich twee tot vijf dagen na de pick-up een of meerdere embryo's hebben gevormd in de broedstoof, worden ze teruggeplaatst in de baarmoeder of ingevroren voor een volgende behandeling (cryopreservatie). Dan is het wachten tot de bevruchte eicellen zich innestelen in de baarmoeder en uitgroeien tot een baby.
In juli 2003 werd daarom een wet van kracht, waardoor nog maar één embryo mag worden teruggeplaatst bij vrouwen jonger dan 36 en één tot twee bij vrouwen tussen 36 en 42 jaar. De laboratoriumkosten voor maximaal zes behandelingen worden terugbetaald.
Iris D.J. uit Aalter herademde toen het nieuws bekendraakte. Na een zevental icsi-behandelingen stond ze met de rug tegen de muur. 'Ik herinner mij nog mijn paniek, omdat het maar niet lukte en we er financieel niet meer geraakten. Per poging moesten we ongeveer 1.240 euro neertellen en we hebben er in totaal twaalf gedaan! Het was telkens sparen voor de behandeling. Met de nieuwe wet zouden we aan medicatie en consultaties nog altijd wel zo'n 495 euro in de maand uitgeven, maar er was weer hoop.'
Op het jongste fertiliteitscongres in Kopenhagen werd met veel belangstelling geluisterd naar de resultaten van de Belgische fertiliteitscentra. Daaruit bleek dat ondanks het geringere aantal teruggeplaatste embryo's, de kansen op zwangerschap door IVF niet noemenswaardig gedaald zijn. 'Door de verbeterde technieken hebben we nu met een lager aantal embryo's dezelfde resultaten als vroeger met drie embryo's', zegt Wim Decleer van het fertiliteitscentrum van het Gentse Jan Palfijn-ziekenhuis en behandelende gynaecoloog van Iris.
Toch is een meerlingzwangerschap, ook met de nieuwe wet, niet uitgesloten. Ina - haar naam is om privacyredenen gewijzigd - kreeg een tweeling nadat de dokters twee embryo's hadden teruggeplaatst. Dat mocht op haar leeftijd, omdat het ging om cryo's, embryo's die al eens ingevroren werden en die doorgaans minder kans maken dan een 'verse' embryo. Ina: 'De verse embryo had niets gegeven, maar wonder boven wonder waren de twee cryo's wel allebei ingenesteld. Nu ben ik zwanger van twee baby's die allebei gezond zijn en even groot, evenveel wegen en het zeer goed doen.'
Voor de wetswijziging kreeg Iris meerdere embryo's ingeplant, tot drie toe. 'Ik had een voorgeschiedenis van endometriose, een woekering van het baarmoederslijmvlies buiten de baarmoeder, en mijn man van verminderde vruchtbaarheid', zegt ze. 'De embryo's wilden maar niet innestelen. Aan de hand van die diagnose zijn er soms drie ingeplant. Zelf sta je niet stil bij de risico's. Je wil een kind, hoe dan ook. Als je weet dat je door twee of drie embryo's terug te plaatsen meer kans hebt om zwanger te raken, is een meerling het minste van je zorgen.'
Ook Ina relativeert de gevaren: verhoogd risico op miskraam, vroeggeboorte, keizersnede, laag geboortegewicht, langdurig verblijf op neonatologie. 'Het klopt niet dat alle tweelingen kleine dutsjes zijn met problemen. Sommigen komen twee maanden te vroeg, maar dan nog kunnen ze met de huidige stand van de wetenschap gezonde kinderen worden.'
Zelfs al zouden de lagere kosten op neonatologie niet opwegen tegen de terugbetaalde laboratoriumkosten, dan nog zijn er altijd langetermijneffecten, argumenteert Ombelet. '3 tot 4 procent van alle tweelingen heeft een zware mentale of fysieke handicap door vroeggeboorte. Een gehandicapt kind dat blijft leven, kost onze staat anderhalf tot twee miljoen euro. Als je weet dat het aantal tweelingkinderen na IVF in Vlaanderen gedaald is van 376 naar 206, is de terugbetaling ruimschoots gecompenseerd door het kleinere aantal gehandicapten, in Vlaanderen alleen.'
'De IVF-wet levert drie winnaars op', besluit Ombelet. 'De patiënt moet minder betalen en heeft meer kans op een gezond kind, de regering spaart geld op de opnames en de handicaps en de arts kan gemakkelijker een behandeling aanbieden'.
Toch broeit er wat bij de patiënten. Sommigen vrezen dat de klok wordt teruggedraaid. De maatregel werd ver op voorhand aangekondigd - volgens kwatongen omdat de verkiezingen voor de deur stonden - en dus stelden moeders met vruchtbaarheidsproblemen hun kinderwens nog even uit. Na de invoering van de maatregel nam de toevloed in de fertiliteitscentra dan ook snel toe en de kosten voor de ziekteverzekering waren navenant.
Dat is een van de redenen waarom sommige patiënten nu vrezen dat de federale minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid, Rudy Demotte (PS), wel eens zou durven te snoeien in de IVF-behandelingen. De patiëntenvereniging Kangoeroe trok eerder dit jaar al aan de alarmbel. Tine V.P., zelf al drie jaar bezig met IVF-behandelingen, is één van de leden. 'De betaling terugschroeven zou een drama zijn voor veel koppels, want 300 tot 400 euro per behandeling ophoesten of 1.000 euro is een heel verschil. De bevolking vergrijst. Maar als koppels hun best doen om kinderen te maken, lopen ze tegen een financiële muur.'
De overheid stelt gerust. 'Wij zijn niet van plan iets te veranderen aan de terugbetaling', luidt het op het kabinet van Demotte, 'ondanks het succes van de maatregel en dus ook de kosten.'
De eerste 'terugbetaalde' ivf- baby zag wellicht het licht in de lente van 2004, zowat negen maanden na de invoering van de wet. Volgens Guy Martens van SPE was tussen mei en december 2004 nog maar een op de tien ivf-baby's in Vlaanderen een tweelingkind. Twee jaar voordien was dat nog een kwart. Het aantal meerlingen na een IVF-behandeling was in Vlaanderen dus meer dan gehalveerd. In de loop van de laatste acht maanden van 2002 kwamen er in Vlaanderen 830 tweelingkinderen spontaan ter wereld en 376 dankzij IVF. Twee jaar later waren er dat respectievelijk 831 en 206.
Bij IVF wordt de aanmaak van eicellen kunstmatig gestimuleerd met medicatie. De eierstokken brengen daardoor meer dan één rijpe eicel voort. De eicellen worden opgehaald met een punctie via de vagina, de 'pick-up'. In een petrischaaltje worden ze vermengd met het sperma van de man. Bij icsi, een geavanceerde vorm van in-vitrofertilisatie die ontdekt werd in het vub-ziekenhuis van Jette, worden de spermacellen ingespoten in de eicel. Dat wordt gedaan als het mannelijke sperma niet levendig genoeg is om zich zelf een weg te banen door de eicelwand. als zich twee tot vijf dagen na de pick-up een of meerdere embryo's hebben gevormd in de broedstoof, worden ze teruggeplaatst in de baarmoeder of ingevroren voor een volgende behandeling (cryopreservatie). Dan is het wachten tot de bevruchte eicellen zich innestelen in de baarmoeder en uitgroeien tot een baby.
Louise Brown
Sinds de eerste reageerbuisbaby, Louise Brown, is veel sperma door de petrischaaltjes gevloeid. In heel Vlaanderen schoten fertiliteitscentra uit de grond en is IVF dagelijkse kost geworden. Omdat de ingreep erg duur is, werden bij de patiënten meerdere embryo's per behandeling (cyclus) ingeplant, om de kans op een zwangerschap te vergroten. Dat resulteerde in een meerlingenepidemie, een complicatie met medische, psychologische en zelfs economische nadelen. Meerlingen worden veel frequenter prematuur geboren. Dat leidt tot lange en dure opnames op de neonatale intensieve afdelingen. Het aantal meerlingen moest dus naar omlaag.In juli 2003 werd daarom een wet van kracht, waardoor nog maar één embryo mag worden teruggeplaatst bij vrouwen jonger dan 36 en één tot twee bij vrouwen tussen 36 en 42 jaar. De laboratoriumkosten voor maximaal zes behandelingen worden terugbetaald.
Iris D.J. uit Aalter herademde toen het nieuws bekendraakte. Na een zevental icsi-behandelingen stond ze met de rug tegen de muur. 'Ik herinner mij nog mijn paniek, omdat het maar niet lukte en we er financieel niet meer geraakten. Per poging moesten we ongeveer 1.240 euro neertellen en we hebben er in totaal twaalf gedaan! Het was telkens sparen voor de behandeling. Met de nieuwe wet zouden we aan medicatie en consultaties nog altijd wel zo'n 495 euro in de maand uitgeven, maar er was weer hoop.'
Op het jongste fertiliteitscongres in Kopenhagen werd met veel belangstelling geluisterd naar de resultaten van de Belgische fertiliteitscentra. Daaruit bleek dat ondanks het geringere aantal teruggeplaatste embryo's, de kansen op zwangerschap door IVF niet noemenswaardig gedaald zijn. 'Door de verbeterde technieken hebben we nu met een lager aantal embryo's dezelfde resultaten als vroeger met drie embryo's', zegt Wim Decleer van het fertiliteitscentrum van het Gentse Jan Palfijn-ziekenhuis en behandelende gynaecoloog van Iris.
Toch is een meerlingzwangerschap, ook met de nieuwe wet, niet uitgesloten. Ina - haar naam is om privacyredenen gewijzigd - kreeg een tweeling nadat de dokters twee embryo's hadden teruggeplaatst. Dat mocht op haar leeftijd, omdat het ging om cryo's, embryo's die al eens ingevroren werden en die doorgaans minder kans maken dan een 'verse' embryo. Ina: 'De verse embryo had niets gegeven, maar wonder boven wonder waren de twee cryo's wel allebei ingenesteld. Nu ben ik zwanger van twee baby's die allebei gezond zijn en even groot, evenveel wegen en het zeer goed doen.'
Voor de wetswijziging kreeg Iris meerdere embryo's ingeplant, tot drie toe. 'Ik had een voorgeschiedenis van endometriose, een woekering van het baarmoederslijmvlies buiten de baarmoeder, en mijn man van verminderde vruchtbaarheid', zegt ze. 'De embryo's wilden maar niet innestelen. Aan de hand van die diagnose zijn er soms drie ingeplant. Zelf sta je niet stil bij de risico's. Je wil een kind, hoe dan ook. Als je weet dat je door twee of drie embryo's terug te plaatsen meer kans hebt om zwanger te raken, is een meerling het minste van je zorgen.'
Ook Ina relativeert de gevaren: verhoogd risico op miskraam, vroeggeboorte, keizersnede, laag geboortegewicht, langdurig verblijf op neonatologie. 'Het klopt niet dat alle tweelingen kleine dutsjes zijn met problemen. Sommigen komen twee maanden te vroeg, maar dan nog kunnen ze met de huidige stand van de wetenschap gezonde kinderen worden.'
Winnaars
Maar dat heeft zijn prijs. Het aantal meerlingen op neonatologie terugdringen werd daarom de pasmunt voor de terugbetalingsregeling. Alleen zo kon het voor de regering een vestzakbroekzakoperatie worden. Volgens Willem Ombelet, de voorzitter van de Wetenschappelijke Raad van de Vlaamse Vereniging voor Obstetrie en gynaecologie (VVOG), hebben de artsen alvast hun deel van het werk geleverd. 'Ten opzichte van 2002 is het aantal ligdagen op de neonatale intensieve afdelingen in Vlaanderen met 52 procent verminderd. En dat komt vooral door de IVF-behandelingen.'Zelfs al zouden de lagere kosten op neonatologie niet opwegen tegen de terugbetaalde laboratoriumkosten, dan nog zijn er altijd langetermijneffecten, argumenteert Ombelet. '3 tot 4 procent van alle tweelingen heeft een zware mentale of fysieke handicap door vroeggeboorte. Een gehandicapt kind dat blijft leven, kost onze staat anderhalf tot twee miljoen euro. Als je weet dat het aantal tweelingkinderen na IVF in Vlaanderen gedaald is van 376 naar 206, is de terugbetaling ruimschoots gecompenseerd door het kleinere aantal gehandicapten, in Vlaanderen alleen.'
'De IVF-wet levert drie winnaars op', besluit Ombelet. 'De patiënt moet minder betalen en heeft meer kans op een gezond kind, de regering spaart geld op de opnames en de handicaps en de arts kan gemakkelijker een behandeling aanbieden'.
Toch broeit er wat bij de patiënten. Sommigen vrezen dat de klok wordt teruggedraaid. De maatregel werd ver op voorhand aangekondigd - volgens kwatongen omdat de verkiezingen voor de deur stonden - en dus stelden moeders met vruchtbaarheidsproblemen hun kinderwens nog even uit. Na de invoering van de maatregel nam de toevloed in de fertiliteitscentra dan ook snel toe en de kosten voor de ziekteverzekering waren navenant.
Dat is een van de redenen waarom sommige patiënten nu vrezen dat de federale minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid, Rudy Demotte (PS), wel eens zou durven te snoeien in de IVF-behandelingen. De patiëntenvereniging Kangoeroe trok eerder dit jaar al aan de alarmbel. Tine V.P., zelf al drie jaar bezig met IVF-behandelingen, is één van de leden. 'De betaling terugschroeven zou een drama zijn voor veel koppels, want 300 tot 400 euro per behandeling ophoesten of 1.000 euro is een heel verschil. De bevolking vergrijst. Maar als koppels hun best doen om kinderen te maken, lopen ze tegen een financiële muur.'
De overheid stelt gerust. 'Wij zijn niet van plan iets te veranderen aan de terugbetaling', luidt het op het kabinet van Demotte, 'ondanks het succes van de maatregel en dus ook de kosten.'
