Geniet met volle teugen van de perverse of lelijke gedachten die soms door uw hoofd flitsen, want als het van neurowetenschappers afhangt, worden die ooit publiek gemaakt. Een team Britse onderzoekers is er alvast in geslaagd één onbewuste gedachte van proefpersonen bloot te leggen. Big Brother is watching you, of loopt het allemaal zo'n vaart niet?
In het experiment bekeken dokters Geraint Rees en John-Dylan Haynes van het Londense University College de hersenactiviteit in de visuele cortex, het deel van de hersenen dat informatie van de oogzenuwen verwerkt, van een aantal proefpersonen. Die keken naar twee verschillende voorwerpen op een scherm. De wetenschappers bleken beter dan de vrijwilliggers in staat om te voorspellen wat op het computerscherm vertoond was. Rees en Haynes hadden snel na elkaar twee verschillende beelden laten zien, waardoor de vrijwilligers op een bewust niveau alleen het tweede voorwerp zagen. Ze waren er zich niet van bewust dat er een andere foto was getoond, maar hun hersenscans toonden ontegensprekelijk patronen van hersenactiviteit die gecreëerd waren door de 'onzichtbare' beelden. De hersenscans verklapten dat de testpersonen de eerste afbeelding gezien hadden, ook als ze dat zelf niet in de gaten hadden.
De Londense neurowetenschappers maakten gebruik van functional mri, een techniek die de bloedstroom in de hersenen meet om een idee te hebben van de hersenactiviteit van de proefpersoon. Hun bevindingen zijn gepubliceerd in het tijdschrift Nature Neuroscience en bieden volgens collega's mogelijkheden om te spitten naar onbewuste denkpatronen.
"Onderzoekers gebruiken al lang beelden die maar even getoond worden en die een proefpersoon niet kan waarnemen", zegt neuropsycholoog Guy Vingerhoets (UGent). "Meer nog, we weten ook al dat die beelden toch kort in het werkgeheugen blijven hangen, waardoor ze het gedrag vlak daarna kunnen beïnvloeden. Op technisch vlak is het Britse onderzoek een hoogstandje. Hoewel fmri altijd vrijwel haarscherpe beelden geeft, zit er vaak vertraging op. Zo snel na elkaar twee beelden schieten, is een prestatie."
De neurologische ontdekking moet Vingerhoets sterk nuanceren. "Afhankelijk van de opdrachten die je proefpersonen geeft of de stimuli die je hen aanbiedt, activeren zij andere gebieden in de hersenen. Op de hersenscans lichten dan andere gebieden op. Jammer genoeg kun je die redenering niet zomaar omdraaien. Elke activiteit doet verschillende neuronale netwerken oplichten en wij weten niet welke gebieden essentieel voor welke taak zijn. Sommige gebieden, zoals de area's in de frontale kwab die mensen toelaten hun aandacht toe te spitsen op een opdracht, lichten vrijwel altijd op. Voor om het even welke taak heb je aandacht nodig. De stelregel 'één functie, één hersengebied' gaat dus jammer genoeg niet op. "
In hetzelfde nummer van Nature Neuroscience valt ook vergelijkbaar Japans onderzoek te lezen. De Japanners lieten testpersonen hetzij horizontale, hetzij verticale streepjes zien. De patronen van hersenactiviteit die te zien waren op de bijbehorende fMRI-scans bleken subtiele verschillen te vertonen. De wetenschappers construeerden een computerprogramma dat die patronen herkent en konden zo met opmerkelijke accuraatheid voorspellen wie welke streepjes had gezien. Als de vrijwilligers een ingewikkeld patroon met zowel horizontale als verticale lijnen te zien kregen waarbij ze maar op één soort mochten letten, dan was het computerprogramma in staat te concluderen welk type.
"Dit is de basisstap naar het lezen van iemands geheugen", vertelde Rees. "Als onze aanpak uitgebreid kan worden, kunnen we in de toekomst misschien voorspellen wat iemand aan het denken of bekijken was via zijn patronen van hersenactiviteit."
Precies dat wordt een probleem, denkt neuropsycholoog Vingerhoets. "Ik begrijp wel waar ze heen willen. De neuronale functies die de Britten en de Japanners beschreven, zijn heel specifiek. In de visuele cortex zijn er bijvoorbeeld neuronen die alleen reageren op een liggend streepje en weer andere doen dat enkel bij rechtopstaande streepjes. Als je dan een goede hersenscan maakt, kun je die neuronen bijna exact lokaliseren. Maar er is wel een wereld van verschil tussen zulke eenvoudige, rudimentaire zintuiglijke metingen en het lezen van gedachten."
"De techniek kan in de toekomst misschien worden gebruikt om sluimerende overtuigingen en vooroordelen waarvan mensen zich niet bewust zijn boven te halen", doet dokter Adrian Burgess, van het departement cognitieve neuropsychologie aan het Imperial College London, er nog een schepje bovenop. Volgens hem wordt het ooit mogelijk om zo een glimp op te vangen van onderdrukte herinneringen of zelfs verborgen angsten en fobieën. "We hebben nog een lange weg te gaan, maar eraan denken is al opwindend."
"Om aan te tonen welke weg we nog af te leggen hebben: we weten dat de kennis van dieren en objecten op aparte plaatsen in de temporele kwab opgeslagen liggen", zegt Vingerhoets. "Ik zou meer onder de indruk zijn mocht iemand kunnen aantonen of een proefpersoon aan een dier of een ding denkt. Het lijkt eenvoudig om datzelfde experiment daar te herhalen, maar het is duizend keer moeilijker. Want die functies liggen niet mooi in aparte hokjes, dat ligt allemaal wat door elkaar."
Volgens een Londense neuropsycholoog kunnen we ooit verborgen angsten of verdrukte herinneringen lezen via iemands hersenactiviteit.
De Londense neurowetenschappers maakten gebruik van functional mri, een techniek die de bloedstroom in de hersenen meet om een idee te hebben van de hersenactiviteit van de proefpersoon. Hun bevindingen zijn gepubliceerd in het tijdschrift Nature Neuroscience en bieden volgens collega's mogelijkheden om te spitten naar onbewuste denkpatronen.
"Onderzoekers gebruiken al lang beelden die maar even getoond worden en die een proefpersoon niet kan waarnemen", zegt neuropsycholoog Guy Vingerhoets (UGent). "Meer nog, we weten ook al dat die beelden toch kort in het werkgeheugen blijven hangen, waardoor ze het gedrag vlak daarna kunnen beïnvloeden. Op technisch vlak is het Britse onderzoek een hoogstandje. Hoewel fmri altijd vrijwel haarscherpe beelden geeft, zit er vaak vertraging op. Zo snel na elkaar twee beelden schieten, is een prestatie."
De neurologische ontdekking moet Vingerhoets sterk nuanceren. "Afhankelijk van de opdrachten die je proefpersonen geeft of de stimuli die je hen aanbiedt, activeren zij andere gebieden in de hersenen. Op de hersenscans lichten dan andere gebieden op. Jammer genoeg kun je die redenering niet zomaar omdraaien. Elke activiteit doet verschillende neuronale netwerken oplichten en wij weten niet welke gebieden essentieel voor welke taak zijn. Sommige gebieden, zoals de area's in de frontale kwab die mensen toelaten hun aandacht toe te spitsen op een opdracht, lichten vrijwel altijd op. Voor om het even welke taak heb je aandacht nodig. De stelregel 'één functie, één hersengebied' gaat dus jammer genoeg niet op. "
In hetzelfde nummer van Nature Neuroscience valt ook vergelijkbaar Japans onderzoek te lezen. De Japanners lieten testpersonen hetzij horizontale, hetzij verticale streepjes zien. De patronen van hersenactiviteit die te zien waren op de bijbehorende fMRI-scans bleken subtiele verschillen te vertonen. De wetenschappers construeerden een computerprogramma dat die patronen herkent en konden zo met opmerkelijke accuraatheid voorspellen wie welke streepjes had gezien. Als de vrijwilligers een ingewikkeld patroon met zowel horizontale als verticale lijnen te zien kregen waarbij ze maar op één soort mochten letten, dan was het computerprogramma in staat te concluderen welk type.
"Dit is de basisstap naar het lezen van iemands geheugen", vertelde Rees. "Als onze aanpak uitgebreid kan worden, kunnen we in de toekomst misschien voorspellen wat iemand aan het denken of bekijken was via zijn patronen van hersenactiviteit."
Precies dat wordt een probleem, denkt neuropsycholoog Vingerhoets. "Ik begrijp wel waar ze heen willen. De neuronale functies die de Britten en de Japanners beschreven, zijn heel specifiek. In de visuele cortex zijn er bijvoorbeeld neuronen die alleen reageren op een liggend streepje en weer andere doen dat enkel bij rechtopstaande streepjes. Als je dan een goede hersenscan maakt, kun je die neuronen bijna exact lokaliseren. Maar er is wel een wereld van verschil tussen zulke eenvoudige, rudimentaire zintuiglijke metingen en het lezen van gedachten."
"De techniek kan in de toekomst misschien worden gebruikt om sluimerende overtuigingen en vooroordelen waarvan mensen zich niet bewust zijn boven te halen", doet dokter Adrian Burgess, van het departement cognitieve neuropsychologie aan het Imperial College London, er nog een schepje bovenop. Volgens hem wordt het ooit mogelijk om zo een glimp op te vangen van onderdrukte herinneringen of zelfs verborgen angsten en fobieën. "We hebben nog een lange weg te gaan, maar eraan denken is al opwindend."
"Om aan te tonen welke weg we nog af te leggen hebben: we weten dat de kennis van dieren en objecten op aparte plaatsen in de temporele kwab opgeslagen liggen", zegt Vingerhoets. "Ik zou meer onder de indruk zijn mocht iemand kunnen aantonen of een proefpersoon aan een dier of een ding denkt. Het lijkt eenvoudig om datzelfde experiment daar te herhalen, maar het is duizend keer moeilijker. Want die functies liggen niet mooi in aparte hokjes, dat ligt allemaal wat door elkaar."
Volgens een Londense neuropsycholoog kunnen we ooit verborgen angsten of verdrukte herinneringen lezen via iemands hersenactiviteit.
