De nationale campagne 'U bent in goede handen' moet het handen wassen in onze ziekenhuizen er inhameren. De beruchte ziekenhuisinfecties door steeds resistenter wordende bacteriën moeten met 20 tot 30 procent naar omlaag, tot nut van de patiënt maar ook van de ziekteverzekering. Want alhoewel het belang van handhygiëne om infecties te vermijden al lang bekend is, raakt de meest doeltreffende en goedkoopste handeling bij het medisch personeel en bij de patiënten onvoldoende ingeburgerd. Vanzelfsprekendheden moeten blijkbaar regelmatig herhaald worden om het gedrag te wijzigen.
Het nut van handen wassen in een medische omgeving is een vondst van de Hongaarse vrouwenarts Ignaz Semmelweis. Hij bewees al in 1847 het belang van hygiëne' style='color:#00896e;border-bottom:1px dotted #00896e;'>handhygiëne om de overdracht van infecties te voorkomen, maar stuitte aanvankelijk op ongeloof en conservatisme. Semmelweis voerde in het Allgemeines Krankenhaus van Wenen naast bevallingen ook autopsieën uit op aan kraambedkoorts overleden vrouwen. Er stierven daar elk jaar 600 tot 800 vrouwen aan de ziekte, een bacteriële infectie van de geslachtsorganen. Naar de oorzaak had men toen het raden. Toxische lucht, slechte voeding, het sperma, de melk, constipatie, alle gissingen waren samen goed voor zo'n 30 'theorieën'. Semmelweis had na een tijd door dat assistenten en studenten die autopsieën hadden verricht en daarna een bevalling deden, letterlijk de hand hadden in de besmetting van de vrouwen.
Er stierven tien keer minder vrouwen onder de handen van de vroedvrouwen dan van de artsen. Semmelweis redeneerde intuïtief dat de artsen op de een of andere manier 'lijkdeeltjes' overdroegen op de vrouwen tijdens de bevalling. microben als ziekteverwekkers waren toen nog onbekend. Zijn 'Semmelweis-doctrine' schreef voor dat wie van de autopsiekamer kwam, zijn handen moest wassen met chloorkalk tot de lijkenlucht weg was. De eenvoudige maatregel drong de sterfte terug van ongeveer 18 procent naar amper 1 procent.
Vandaag weten we alles over infectieziekten, bacteriën en hygiëne. Maar bijna 160 jaar na Semmelweis worden de hygiënische regels die zijn doctrine opvolgden, nog steeds niet goed nageleefd. In de eerste plaats in ziekenhuizen, waar de infecties door superbacteriën als mrsa (methicilinne-resistente staphilococcus aureus) blijven toenemen.
Men denkt aan technologische remedies, maar die zijn duur, beperkt in toepassing of toekomstmuziek. Sinds enkele jaren zijn mobiele toestellen op de markt voor patiënten met een verzwakte immuniteit. Ze zappen schimmels, bacteriën, virussen en sporen kapot met elektriciteit. Onderzoekers van de Engelse universiteit van Warwick willen de superbacteriën in ziekenhuizen dan weer te lijf gaan met bacterieverslindende virussen. Die 'bacteriofagen'kunnen in speciale schoonmaakproducten voor ziekenhuizen en in pleisters voor wondverzorging worden gestopt. Of men wil bacteriën gevoeliger maken voor de falende antibiotica, zodat er veel minder van nodig is. Microbiologen ontdekten dat een zuur sommige bacteriën 100 tot 1.000 keer gevoeliger maakt.
Infecties
Voorlopig blijft men echter aangewezen op eenvoudige en goedkope maatregelen met een mogelijk grote impact, zoals het in de hand houden van het antibioticagebruik binnen en buiten de ziekenhuizen en een betere ziekenhuishygiëne. 'ziekenhuisinfecties veroorzaken verwikkelingen bij 7 procent van de opnames in België en verlengen de verblijfsduur met gemiddeld vier dagen', weet dokter Anne Simon van het UZ Sint-Lucas in Brussel. Volgens Bart Gordts, de voorzitter van het Federaal Platform voor Ziekenhuishygiëne, neemt men aan dat er elk jaar 700 tot 1.500 patiënten sterven aan een infectie die ze kregen tijdens hun verblijf in een ziekenhuis. Onder die zogeheten 'nosocomiale infecties' komen urineweginfecties het meest voor. Ze zijn meestal een gevolg van het inbrengen van een katheter in de blaas voor het sonderen. Zij nemen 40 procent van de gevallen voor hun rekening, maar hebben een lage mortaliteit: minder dan een procent van de besmette patiënten overlijdt. Ze verlengen de verblijfsduur in het ziekenhuis met één dag. 20 procent van de ziekenhuisinfecties zijn wondinfecties, met een sterftecijfer van 2 tot 5 procent. Longontstekingen vormen 15 procent van de infecties en hebben al een mortaliteit van 5 tot 20 procent. Bacteriële besmettingen ten slotte hebben een aandeel van 5 tot 10 procent in de ziekenhuisinfecties, met een hoge mortaliteit van 10 tot 40 procent. Ze zorgen er ook voor dat een patiënt meer dan zeven dagen langer in het ziekenhuis moet blijven.
'Een ziekenhuis berekende dat als men correcte handhygiëne zou toepassen in 68 procent van de gevallen in plaats van slechts in 44 procent, dit de infecties met multiresistente bacteriën met 41 procent zou verminderen, en de overdracht met 56 procent', zegt Simon. Handhygiëne is een prioriteit, argumenteert ze: 'De besmetting via de handen van de verzorgers is de belangrijkste oorzaak - minstens 70 procent - van ziekenhuisinfecties. Een correct uitgevoerde handhygiëne is het meest effectieve middel om ze te bestrijden en vermindert het voorkomen van multiresistente kiemen aanzienlijk.'
Weten is echter nog niet doen. 'De naleving kan stukken beter', geeft Simon toe. Uit onderzoeken in buitenlandse ziekenhuizen blijkt dat zelden meer dan de helft van het medisch personeel de regels nauwgezet volgt. Uit een aantal studies blijkt dat de artsen er meer hun voeten aan vegen dan de verpleegkundigen. Een folder van de campagne 'U bent in goede handen' maakt duidelijk dat handen wassen en ontsmetten met handalcohol nochtans geboden is in de volgende gevallen: voor en na elk fysiek contact met een patiënt, zoals meten van vitale parameters (hartslag, koorts) of positioneren van de zieke; voor en na ieder invasief contact, zoals het steken van een katheter of het verzorgen van een wonde; voor het klaarmaken van medicatie; na contact met besmettingsbronnen als bloed, lichaamsvochten, slijmvliezen of beschadigde huid; na het uittrekken van handschoenen. De campagne stelt de ziekenhuizen ook de middelen ter beschikking om de naleving te verhogen en de feedback te geven over de resultaten van de gedragswijzigingen.
gedrag
'Het is inderdaad een kwestie van gedrag', zegt Bart Gordts. 'Het spreekt vanzelf dat gezondheidswerkers handhygiëne zouden moeten kennen en toepassen. Maar evidenties moeten toch altijd herhaald worden. Vergelijk het met de BOB-campagnes. Mensen weten dat er een verband is tussen hoge snelheid en hoge mortaliteit. Toch zijn er veel campagnes nodig om tot een gedragswijziging te komen. Zwitserse campagnes hebben al resultaat opgeleverd. En aangezien de patiënt zelf ook een besmetting kan overdragen, moet ook hij betrokken worden.'
Uit het laatste rapport van het Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid, over de periode 2000-2002, bleek dat de ziekenhuisinfecties toenemen, samen met de resistentie van de superbacterie mrsa. Die steeg van 15 procent in 1998 naar 25 procent in 2002. 'Er zijn geen recentere globale cijfers, maar we beschikken wel over heel wat lokale cijfers', zegt Gordts, 'en die wijzen op een verdere stijging. In bepaalde ziekenhuizen is de resistentie van MRSA gestegen van 20 naar 50 procent. Besmettingen met MRSA verlopen voor meer dan 98 procent via de handen.'
De globale cijfers maskeren echter grote verschillen tussen de ziekenhuizen onderling, niet alleen in België. Dat deed de Franse minister van Volksgezondheid Jean-François Mattei vorig jaar overwegen om een Michelin-gids voor ziekenhuizen in te voeren op basis van hun risico op ziekenhuisinfectie. 'Ik stel me daar niet defensief in op', zegt Gordts, die ook verantwoordelijk is voor de ziekenhuishygiëne in het Brugse Sint-Janziekenhuis. 'In het AZ Brugge krijgen wij een breed spectrum van patiënten binnen. Dat betekent veel risicopatiënten. Dus zou je kunnen redeneren dat het maar normaal is dat het aantal ziekenhuisinfecties dan navenant is. Maar dat fatalisme aanvaarden we niet. We troffen maatregelen. In 2003 hadden we bijvoorbeeld 254 patiënten met een MRSA-infectie, een stijging van 30 naar 50 procent. Vorig jaar is dat spectaculair gedaald met 60 procent. We scholen alle 2.300 personeelsleden bij over ziekenhuishygiëne en handontsmetting, blijkbaar met succes.'
Heeft een patiënt niet het recht te weten welk en hoeveel risico hij loopt op een ziekenhuisinfectie in het hospitaal waar hij wordt opgenomen? Die gegevens zijn in België immers confidentieel. 'De ziekenhuizen kunnen zich vergelijken met het gemiddelde en met hun cijfer van het jaar voordien, en dat is veel belangrijker om te weten of ze vooruitgang boeken.'
Gordts: 'Op het eerste gezicht lijkt het vrijgeven van gegevens over individuele ziekenhuizen stimulerend te kunnen werken, al was het maar omdat een goede plaats in de rangschikking beschouwd kan worden als een stimulans om het nog beter te doen. Maar in de Verenigde Staten werkt het alvast niet. Met zo'n rangschikking als marketingtool worden de cijfers vervalst. Bovendien past het medisch personeel zijn gedrag aan: een chirurg neemt gewoon geen hoogrisicopatiënten meer aan. Dat vervalst ook de cijfers.'
Er stierven tien keer minder vrouwen onder de handen van de vroedvrouwen dan van de artsen. Semmelweis redeneerde intuïtief dat de artsen op de een of andere manier 'lijkdeeltjes' overdroegen op de vrouwen tijdens de bevalling. microben als ziekteverwekkers waren toen nog onbekend. Zijn 'Semmelweis-doctrine' schreef voor dat wie van de autopsiekamer kwam, zijn handen moest wassen met chloorkalk tot de lijkenlucht weg was. De eenvoudige maatregel drong de sterfte terug van ongeveer 18 procent naar amper 1 procent.
Vandaag weten we alles over infectieziekten, bacteriën en hygiëne. Maar bijna 160 jaar na Semmelweis worden de hygiënische regels die zijn doctrine opvolgden, nog steeds niet goed nageleefd. In de eerste plaats in ziekenhuizen, waar de infecties door superbacteriën als mrsa (methicilinne-resistente staphilococcus aureus) blijven toenemen.
Men denkt aan technologische remedies, maar die zijn duur, beperkt in toepassing of toekomstmuziek. Sinds enkele jaren zijn mobiele toestellen op de markt voor patiënten met een verzwakte immuniteit. Ze zappen schimmels, bacteriën, virussen en sporen kapot met elektriciteit. Onderzoekers van de Engelse universiteit van Warwick willen de superbacteriën in ziekenhuizen dan weer te lijf gaan met bacterieverslindende virussen. Die 'bacteriofagen'kunnen in speciale schoonmaakproducten voor ziekenhuizen en in pleisters voor wondverzorging worden gestopt. Of men wil bacteriën gevoeliger maken voor de falende antibiotica, zodat er veel minder van nodig is. Microbiologen ontdekten dat een zuur sommige bacteriën 100 tot 1.000 keer gevoeliger maakt.
Infecties
Voorlopig blijft men echter aangewezen op eenvoudige en goedkope maatregelen met een mogelijk grote impact, zoals het in de hand houden van het antibioticagebruik binnen en buiten de ziekenhuizen en een betere ziekenhuishygiëne. 'ziekenhuisinfecties veroorzaken verwikkelingen bij 7 procent van de opnames in België en verlengen de verblijfsduur met gemiddeld vier dagen', weet dokter Anne Simon van het UZ Sint-Lucas in Brussel. Volgens Bart Gordts, de voorzitter van het Federaal Platform voor Ziekenhuishygiëne, neemt men aan dat er elk jaar 700 tot 1.500 patiënten sterven aan een infectie die ze kregen tijdens hun verblijf in een ziekenhuis. Onder die zogeheten 'nosocomiale infecties' komen urineweginfecties het meest voor. Ze zijn meestal een gevolg van het inbrengen van een katheter in de blaas voor het sonderen. Zij nemen 40 procent van de gevallen voor hun rekening, maar hebben een lage mortaliteit: minder dan een procent van de besmette patiënten overlijdt. Ze verlengen de verblijfsduur in het ziekenhuis met één dag. 20 procent van de ziekenhuisinfecties zijn wondinfecties, met een sterftecijfer van 2 tot 5 procent. Longontstekingen vormen 15 procent van de infecties en hebben al een mortaliteit van 5 tot 20 procent. Bacteriële besmettingen ten slotte hebben een aandeel van 5 tot 10 procent in de ziekenhuisinfecties, met een hoge mortaliteit van 10 tot 40 procent. Ze zorgen er ook voor dat een patiënt meer dan zeven dagen langer in het ziekenhuis moet blijven.
'Een ziekenhuis berekende dat als men correcte handhygiëne zou toepassen in 68 procent van de gevallen in plaats van slechts in 44 procent, dit de infecties met multiresistente bacteriën met 41 procent zou verminderen, en de overdracht met 56 procent', zegt Simon. Handhygiëne is een prioriteit, argumenteert ze: 'De besmetting via de handen van de verzorgers is de belangrijkste oorzaak - minstens 70 procent - van ziekenhuisinfecties. Een correct uitgevoerde handhygiëne is het meest effectieve middel om ze te bestrijden en vermindert het voorkomen van multiresistente kiemen aanzienlijk.'
Weten is echter nog niet doen. 'De naleving kan stukken beter', geeft Simon toe. Uit onderzoeken in buitenlandse ziekenhuizen blijkt dat zelden meer dan de helft van het medisch personeel de regels nauwgezet volgt. Uit een aantal studies blijkt dat de artsen er meer hun voeten aan vegen dan de verpleegkundigen. Een folder van de campagne 'U bent in goede handen' maakt duidelijk dat handen wassen en ontsmetten met handalcohol nochtans geboden is in de volgende gevallen: voor en na elk fysiek contact met een patiënt, zoals meten van vitale parameters (hartslag, koorts) of positioneren van de zieke; voor en na ieder invasief contact, zoals het steken van een katheter of het verzorgen van een wonde; voor het klaarmaken van medicatie; na contact met besmettingsbronnen als bloed, lichaamsvochten, slijmvliezen of beschadigde huid; na het uittrekken van handschoenen. De campagne stelt de ziekenhuizen ook de middelen ter beschikking om de naleving te verhogen en de feedback te geven over de resultaten van de gedragswijzigingen.
gedrag
'Het is inderdaad een kwestie van gedrag', zegt Bart Gordts. 'Het spreekt vanzelf dat gezondheidswerkers handhygiëne zouden moeten kennen en toepassen. Maar evidenties moeten toch altijd herhaald worden. Vergelijk het met de BOB-campagnes. Mensen weten dat er een verband is tussen hoge snelheid en hoge mortaliteit. Toch zijn er veel campagnes nodig om tot een gedragswijziging te komen. Zwitserse campagnes hebben al resultaat opgeleverd. En aangezien de patiënt zelf ook een besmetting kan overdragen, moet ook hij betrokken worden.'
Uit het laatste rapport van het Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid, over de periode 2000-2002, bleek dat de ziekenhuisinfecties toenemen, samen met de resistentie van de superbacterie mrsa. Die steeg van 15 procent in 1998 naar 25 procent in 2002. 'Er zijn geen recentere globale cijfers, maar we beschikken wel over heel wat lokale cijfers', zegt Gordts, 'en die wijzen op een verdere stijging. In bepaalde ziekenhuizen is de resistentie van MRSA gestegen van 20 naar 50 procent. Besmettingen met MRSA verlopen voor meer dan 98 procent via de handen.'
De globale cijfers maskeren echter grote verschillen tussen de ziekenhuizen onderling, niet alleen in België. Dat deed de Franse minister van Volksgezondheid Jean-François Mattei vorig jaar overwegen om een Michelin-gids voor ziekenhuizen in te voeren op basis van hun risico op ziekenhuisinfectie. 'Ik stel me daar niet defensief in op', zegt Gordts, die ook verantwoordelijk is voor de ziekenhuishygiëne in het Brugse Sint-Janziekenhuis. 'In het AZ Brugge krijgen wij een breed spectrum van patiënten binnen. Dat betekent veel risicopatiënten. Dus zou je kunnen redeneren dat het maar normaal is dat het aantal ziekenhuisinfecties dan navenant is. Maar dat fatalisme aanvaarden we niet. We troffen maatregelen. In 2003 hadden we bijvoorbeeld 254 patiënten met een MRSA-infectie, een stijging van 30 naar 50 procent. Vorig jaar is dat spectaculair gedaald met 60 procent. We scholen alle 2.300 personeelsleden bij over ziekenhuishygiëne en handontsmetting, blijkbaar met succes.'
Heeft een patiënt niet het recht te weten welk en hoeveel risico hij loopt op een ziekenhuisinfectie in het hospitaal waar hij wordt opgenomen? Die gegevens zijn in België immers confidentieel. 'De ziekenhuizen kunnen zich vergelijken met het gemiddelde en met hun cijfer van het jaar voordien, en dat is veel belangrijker om te weten of ze vooruitgang boeken.'
Gordts: 'Op het eerste gezicht lijkt het vrijgeven van gegevens over individuele ziekenhuizen stimulerend te kunnen werken, al was het maar omdat een goede plaats in de rangschikking beschouwd kan worden als een stimulans om het nog beter te doen. Maar in de Verenigde Staten werkt het alvast niet. Met zo'n rangschikking als marketingtool worden de cijfers vervalst. Bovendien past het medisch personeel zijn gedrag aan: een chirurg neemt gewoon geen hoogrisicopatiënten meer aan. Dat vervalst ook de cijfers.'
