Nieuwe scanners lichten in minder dan een kwartier het hele lichaam door, op zoek naar eventuele verborgen ziektes. In de VS is de preventieve lichaamsscan een commerciële rage. Artsen hopen dat het in Europa niet zover komt, want het nut ervan is twijfelachtig.
In de Verenigde Staten worden hele-lichaamsscanners commercieel 'uitgebaat'. In privé-kabinetten in shoppingcentra kun je, tussen de boodschappen door, met een zogenaamde whole body scan je hele inwendige lichaam in beeld laten brengen, om verborgen ziekten vroegtijdig op te sporen. Prijskaartje: 850 tot 1.500 dollar (700 tot 1.200 euro).
De kans dat we in België gelijkaardige situaties krijgen, wordt een beetje groter nu een nieuwe generatie scanners hier haar intrede doet. De Magnetom Avanto van de firma Siemens kan in twaalf minuten een beeld maken van het hele lichaam, met haarscherpe details van weefsels en organen. Op zo'n scannerbeeld kan een arts bijvoorbeeld snel zien naar welke plaatsen in het lichaam een tumor zich heeft verspreid of hoe erg de bloedvaten door roken, ouderdom of slechte voedingsgewoonten zijn aangetast. Een drietal ziekenhuizen in België heeft recent zo'n toestel geplaatst, andere zullen volgen.
De Avanto is het eerste apparaat dat met hoge resolutie en in korte tijd het hele lichaam in één keer kan doorlichten. De grote gebruiksvriendelijkheid maakt het toestel aanlokkelijk voor preventief gebruik: elk jaar een volledige doorlichting om later niet onverwacht geconfronteerd te worden met een kanker die al te ver gevorderd is om nog te behandelen. Een beetje zoals het halfjaarlijks tandartsbezoek.
Maar niet iedereen is overtuigd. ,,Volledige lichaamsscans zijn zinloos voor preventie'', beweert Guy Marchal, diensthoofd radiologie van het universitaire ziekenhuis Gasthuisberg in de Gezondheidsbrief van de KU Leuven. De kans op zogenaamde vals-positieve diagnoses is groot: de arts meent iets verdacht op te merken, waarschuwt de patiënt en onderwerpt hem aan extra onderzoek. En dan blijkt dat het vermeende gezwel toch geen tumor is, of de longvlek een onschadelijk oud letsel. Intussen is iedereen ongerust gemaakt en is geld verkwist aan onnodig verder onderzoek. ,,Sommige vormen van kanker, zoals leukemie en andere bloedkankers zijn niet eens opspoorbaar met een dergelijke scan'', argumenteert Marchal. De geruststelling van het regelmatig onderzoek geeft dus een vals veiligheidsgevoel.
Bovendien vragen niet alle tumoren om behandeling. De meeste mannen die er oud genoeg voor worden, krijgen kanker in de prostaat. En velen van hen overlijden aan een andere oorzaak, zonder ooit hinder gehad te hebben van die kanker. Welke prostaatkankers wel snel en agressief om zich heen zullen grijpen, is op vroege scannerbeelden vaak nog niet te zien. Het is dus lang niet altijd duidelijk of de patiënt verder onderzocht of behandeld moet worden als de lichaamsscan onrustwekkende tekenen geeft.
Er zijn al heel wat boeken geschreven over de vraag of borstkankerscreening bij jonge vrouwen nuttig is, en of het niet meer kosten en ongerustheid veroorzaakt dan dat het sterfgevallen voorkomt. Preventief borstonderzoek vanaf de leeftijd van vijftig zou wel het aantal sterfgevallen doen dalen, al twijfelen sommigen zelfs daar nog aan.
Bij het borstkankeronderzoek kijkt een specialist dan nog naar één specifiek orgaan. Een hele-lichaamsscan levert in één keer zoveel informatie over zoveel weefsels en organen, dat het nog moeilijker is dan bij het borstonderzoek om er kwalijke afwijkingen in te herkennen. Het is nog helemaal niet bewezen dat zo'n duur en uitgebreid lichaamsonderzoek veel zal opbrengen. Er bestaan heel gerichte preventieve onderzoeken, zoals voor baarmoederhalskanker en voor sommige erfelijke vormen van darmkanker, waarvan men wel gelooft dat ze levens redden. Maar investeren in een volledige lichaamsscan, is met de huidige kennis van zaken weggesmeten geld, besluit de Gezondheidsbrief.
PAUL Parizel, diensthoofd radiologie van het UZ Antwerpen, vreest voor ethische dilemma's en misbruik. ,,Als blijkt dat de patiënt een abnormale verwijding van de grote buikslagader (de aorta) heeft, zullen artsen waarschijnlijk beslissen om het bloedvat te herstellen. Maar als een scannerbeeld verkalkingen of afwijkingen toont in kleinere bloedvaten, is lang niet zeker of een ingreep echt nodig is.'' Een scan kan de overblijfselen van vroegere letsels blootleggen en aangeboren afwijkingen aan het licht brengen waar de patiënt zich mogelijk nog niet bewust van was en geen last van had. artsen en patiënten worden voor moeilijke keuzes geplaatst: behandelen of niet. En hoe zal de patiënt omgaan met al die informatie over verborgen mankementen in zijn lichaam? ,,Zo'n scan is als een doos van Pandora: je ontdekt er van alles mee wat je misschien liever niet had geweten'', aldus Parizel.
Veel jonge mensen lopen bijvoorbeeld rond met rugafwijkingen waar ze nooit last van zullen hebben en waar ze zich zonder scan waarschijnlijk ook nooit zorgen over zouden maken. Zulke informatie wordt nu al misbruikt door verzekeringsmaatschappijen die eisen dat de klant alle medische kennis over zichzelf opbiecht, zodat de premie opgedreven kan worden, als voorzorg voor mogelijke latere gezondheidsproblemen. ,,In de Verenigde Staten eisen sommige verzekeringsmaatschappijen zelfs al een scan van het hart om op basis van de verkalking van de bloedvaten van de klant de prijs van zijn verzekering te bepalen'', zegt Parizel.
,,Voor echte medische toepassingen kan een volledige lichaamsscan natuurlijk wel bijzonder nuttig zijn'', benadrukt Parizel. ,,Bij patiënten die bijvoorbeeld prostaatkanker hebben of borstkanker, en klagen over botpijn, kan een volledige scan meteen tonen of de tumor zich ook in het bot bevindt. De zieke patiënt kan tijdens de hele procedure gewoon blijven liggen, waardoor de lichamelijke belasting minimaal is.''
,,Maar het is toch onrustwekkend dat de consumptie van medische beeldvorming de laatste jaren zo sterk stijgt'', aldus Parizel. ,,Laten we hopen dat de hype uit de Verenigde Staten niet naar hier overwaait. Iedereen preventief screenen, is gewoon te duur, zeker zolang niet is bewezen of er iets mee te winnen valt.'' ,,In Duitsland is er al belangstelling voor de preventieve hele-lichaamsscan'', zegt Bavo Van Riet, productmanager bij Siemens. ,,Maar over het algemeen is de mentaliteit er hier nog niet rijp voor.''
De kans dat we in België gelijkaardige situaties krijgen, wordt een beetje groter nu een nieuwe generatie scanners hier haar intrede doet. De Magnetom Avanto van de firma Siemens kan in twaalf minuten een beeld maken van het hele lichaam, met haarscherpe details van weefsels en organen. Op zo'n scannerbeeld kan een arts bijvoorbeeld snel zien naar welke plaatsen in het lichaam een tumor zich heeft verspreid of hoe erg de bloedvaten door roken, ouderdom of slechte voedingsgewoonten zijn aangetast. Een drietal ziekenhuizen in België heeft recent zo'n toestel geplaatst, andere zullen volgen.
De Avanto is het eerste apparaat dat met hoge resolutie en in korte tijd het hele lichaam in één keer kan doorlichten. De grote gebruiksvriendelijkheid maakt het toestel aanlokkelijk voor preventief gebruik: elk jaar een volledige doorlichting om later niet onverwacht geconfronteerd te worden met een kanker die al te ver gevorderd is om nog te behandelen. Een beetje zoals het halfjaarlijks tandartsbezoek.
Maar niet iedereen is overtuigd. ,,Volledige lichaamsscans zijn zinloos voor preventie'', beweert Guy Marchal, diensthoofd radiologie van het universitaire ziekenhuis Gasthuisberg in de Gezondheidsbrief van de KU Leuven. De kans op zogenaamde vals-positieve diagnoses is groot: de arts meent iets verdacht op te merken, waarschuwt de patiënt en onderwerpt hem aan extra onderzoek. En dan blijkt dat het vermeende gezwel toch geen tumor is, of de longvlek een onschadelijk oud letsel. Intussen is iedereen ongerust gemaakt en is geld verkwist aan onnodig verder onderzoek. ,,Sommige vormen van kanker, zoals leukemie en andere bloedkankers zijn niet eens opspoorbaar met een dergelijke scan'', argumenteert Marchal. De geruststelling van het regelmatig onderzoek geeft dus een vals veiligheidsgevoel.
Bovendien vragen niet alle tumoren om behandeling. De meeste mannen die er oud genoeg voor worden, krijgen kanker in de prostaat. En velen van hen overlijden aan een andere oorzaak, zonder ooit hinder gehad te hebben van die kanker. Welke prostaatkankers wel snel en agressief om zich heen zullen grijpen, is op vroege scannerbeelden vaak nog niet te zien. Het is dus lang niet altijd duidelijk of de patiënt verder onderzocht of behandeld moet worden als de lichaamsscan onrustwekkende tekenen geeft.
Er zijn al heel wat boeken geschreven over de vraag of borstkankerscreening bij jonge vrouwen nuttig is, en of het niet meer kosten en ongerustheid veroorzaakt dan dat het sterfgevallen voorkomt. Preventief borstonderzoek vanaf de leeftijd van vijftig zou wel het aantal sterfgevallen doen dalen, al twijfelen sommigen zelfs daar nog aan.
Bij het borstkankeronderzoek kijkt een specialist dan nog naar één specifiek orgaan. Een hele-lichaamsscan levert in één keer zoveel informatie over zoveel weefsels en organen, dat het nog moeilijker is dan bij het borstonderzoek om er kwalijke afwijkingen in te herkennen. Het is nog helemaal niet bewezen dat zo'n duur en uitgebreid lichaamsonderzoek veel zal opbrengen. Er bestaan heel gerichte preventieve onderzoeken, zoals voor baarmoederhalskanker en voor sommige erfelijke vormen van darmkanker, waarvan men wel gelooft dat ze levens redden. Maar investeren in een volledige lichaamsscan, is met de huidige kennis van zaken weggesmeten geld, besluit de Gezondheidsbrief.
PAUL Parizel, diensthoofd radiologie van het UZ Antwerpen, vreest voor ethische dilemma's en misbruik. ,,Als blijkt dat de patiënt een abnormale verwijding van de grote buikslagader (de aorta) heeft, zullen artsen waarschijnlijk beslissen om het bloedvat te herstellen. Maar als een scannerbeeld verkalkingen of afwijkingen toont in kleinere bloedvaten, is lang niet zeker of een ingreep echt nodig is.'' Een scan kan de overblijfselen van vroegere letsels blootleggen en aangeboren afwijkingen aan het licht brengen waar de patiënt zich mogelijk nog niet bewust van was en geen last van had. artsen en patiënten worden voor moeilijke keuzes geplaatst: behandelen of niet. En hoe zal de patiënt omgaan met al die informatie over verborgen mankementen in zijn lichaam? ,,Zo'n scan is als een doos van Pandora: je ontdekt er van alles mee wat je misschien liever niet had geweten'', aldus Parizel.
Veel jonge mensen lopen bijvoorbeeld rond met rugafwijkingen waar ze nooit last van zullen hebben en waar ze zich zonder scan waarschijnlijk ook nooit zorgen over zouden maken. Zulke informatie wordt nu al misbruikt door verzekeringsmaatschappijen die eisen dat de klant alle medische kennis over zichzelf opbiecht, zodat de premie opgedreven kan worden, als voorzorg voor mogelijke latere gezondheidsproblemen. ,,In de Verenigde Staten eisen sommige verzekeringsmaatschappijen zelfs al een scan van het hart om op basis van de verkalking van de bloedvaten van de klant de prijs van zijn verzekering te bepalen'', zegt Parizel.
,,Voor echte medische toepassingen kan een volledige lichaamsscan natuurlijk wel bijzonder nuttig zijn'', benadrukt Parizel. ,,Bij patiënten die bijvoorbeeld prostaatkanker hebben of borstkanker, en klagen over botpijn, kan een volledige scan meteen tonen of de tumor zich ook in het bot bevindt. De zieke patiënt kan tijdens de hele procedure gewoon blijven liggen, waardoor de lichamelijke belasting minimaal is.''
,,Maar het is toch onrustwekkend dat de consumptie van medische beeldvorming de laatste jaren zo sterk stijgt'', aldus Parizel. ,,Laten we hopen dat de hype uit de Verenigde Staten niet naar hier overwaait. Iedereen preventief screenen, is gewoon te duur, zeker zolang niet is bewezen of er iets mee te winnen valt.'' ,,In Duitsland is er al belangstelling voor de preventieve hele-lichaamsscan'', zegt Bavo Van Riet, productmanager bij Siemens. ,,Maar over het algemeen is de mentaliteit er hier nog niet rijp voor.''
