In het kielzog van aids rukt tuberculose, nog niet zo lang geleden een van de grootste plagen van de mensheid, opnieuw op. Een epidemie die we maar beter in de kiem kunnen smoren. Onderzoeker Yodi Mahendradhata bestudeerde in Indonesië en aan het Instituut voor Tropische Geneeskunde hoe je dat in een omgeving met weinig middelen het beste kunt doen. Hij kreeg er aan de Universiteit Gent een doctoraat voor.
Tot een halve eeuw geleden was tuberculose een huiveringwekkend woord. Zo huiveringwekkend dat men het liever niet uitsprak, en het afkortte tot tbc of zelfs tb. Iedereen kende mensen die langzaam weggeteerd waren en in de bloei van hun leven uitgeveegd. Sinds de uitvinding van de antibiotica een halve eeuw geleden, zou tuberculose eigenlijk geen probleem meer mogen zijn. Maar de tuberculose-bacil kon zich schuilhouden bij de armen van deze wereld, en kreeg bovendien de kans om resistentie te ontwikkelen – doordat onze artsen jarenlang veel te nonchalant omsprongen met antibiotica, maar ook doordat Mycobacterium tuberculosis een taaie klant is. Met het gevolg dat de huidige stammen nog lastiger te bestrijden zijn dan die van een halve eeuw geleden. En dat in enkele, gelukkig nog zeldzame, gevallen geen enkel middel nog helpt.
De tuberculose-bacil en het aidsvirus (hiv) zorgen er wederzijds voor dat de andere het gemakkelijker krijgt om iemand ziek te maken. Bij de meeste met tuberculose besmette mensen is de ziekteverwekker inactief, decennialang wachtend tot het immuunsysteem van zijn gastheer verzwakt: wanneer die langdurig in armoe en ellende moet leven, of met hiv besmet geraakt. Pas dan breekt de ziekte uit.
Dragers van tuberculose zijn niet besmettelijk, maar zieken wel. als we willen voorkomen dat tuberculose opnieuw een plaag wordt, kunnen we de combinatie tb-hiv dus maar beter tijdig detecteren, en meteen behandelen.
Van de nieuwe tb-gevallen is wereldwijd 15% ook met hiv besmet, vertelt Mahendradhata. Maar bij de doden is dat 26%, precies omdat hiv de tuberculose-bacil stimuleert. Vooral in Afrika en Zuidoost-Azië liggen de gecombineerde besmettingen hoog. Indonesië staat nummer 3 in de wereldranglijst met aantal tuberculosegevallen.
De Wereldgezondheidsorganisatie, WGO, ontwikkelde een strategie met zes elementen: (1) veralgemenen van de best beschikbare tb-behandeling: (2) krachtig aanpakken van gecombineerde besmettingen en resistente tb; (3) versterken van de gezondheidszorg in arme landen; (4) privé-zorgverstrekkers betrekken bij de bestrijding; (5) patiënten en de gemeenschap in staat stellen om voor zichzelf op te komen; en (6) steun aan wetenschappelijk onderzoek. Mooi op papier, maar begin er als arm land maar aan.
Yodi Mahendradhata onderzocht in Indonesië hoe die aanbevelingen het best in de praktijk konden worden gebracht – en of dat kon. Hij werkte in de provincie Jogjakarta, waar het aantal hiv-besmettingen onder de tuberculosegevallen drie keer hoger lag dan het nationaal gemiddelde. Aidstests aanbieden had niet veel zin: slechts 4% van de mensen wilde zich laten testen, terwijl 77% wel toestond dat hun bloed later anoniem gebruikt werd om na te gaan hoeveel procent van de bevolking met hiv besmet was. Dubbelbesmettingen bij voorrang bestrijden, zoals aanbeveling 2 wil, had dus niet veel zin.
Hij testte ook aanbeveling 4 uit: artsen met een privé-praktijk aanzetten om hun tb-patiënten door te verwijzen voor behandeling in de gespecialiseerde gezondheidscentra. Dat bleek inderdaad goedkoper en effectiever te zijn dan pure privé-geneeskunde, maar dan wel op voorwaarde dat het openbare systeem goed uitgebouwd was.
Zijn besluit: blind de aanbevelingen van de WGO toepassen, is geen goed idee. Elk land moet uitzoeken wat in de eigen situatie effectief werkt.
De tuberculose-bacil en het aidsvirus (hiv) zorgen er wederzijds voor dat de andere het gemakkelijker krijgt om iemand ziek te maken. Bij de meeste met tuberculose besmette mensen is de ziekteverwekker inactief, decennialang wachtend tot het immuunsysteem van zijn gastheer verzwakt: wanneer die langdurig in armoe en ellende moet leven, of met hiv besmet geraakt. Pas dan breekt de ziekte uit.
Dragers van tuberculose zijn niet besmettelijk, maar zieken wel. als we willen voorkomen dat tuberculose opnieuw een plaag wordt, kunnen we de combinatie tb-hiv dus maar beter tijdig detecteren, en meteen behandelen.
Van de nieuwe tb-gevallen is wereldwijd 15% ook met hiv besmet, vertelt Mahendradhata. Maar bij de doden is dat 26%, precies omdat hiv de tuberculose-bacil stimuleert. Vooral in Afrika en Zuidoost-Azië liggen de gecombineerde besmettingen hoog. Indonesië staat nummer 3 in de wereldranglijst met aantal tuberculosegevallen.
De Wereldgezondheidsorganisatie, WGO, ontwikkelde een strategie met zes elementen: (1) veralgemenen van de best beschikbare tb-behandeling: (2) krachtig aanpakken van gecombineerde besmettingen en resistente tb; (3) versterken van de gezondheidszorg in arme landen; (4) privé-zorgverstrekkers betrekken bij de bestrijding; (5) patiënten en de gemeenschap in staat stellen om voor zichzelf op te komen; en (6) steun aan wetenschappelijk onderzoek. Mooi op papier, maar begin er als arm land maar aan.
Yodi Mahendradhata onderzocht in Indonesië hoe die aanbevelingen het best in de praktijk konden worden gebracht – en of dat kon. Hij werkte in de provincie Jogjakarta, waar het aantal hiv-besmettingen onder de tuberculosegevallen drie keer hoger lag dan het nationaal gemiddelde. Aidstests aanbieden had niet veel zin: slechts 4% van de mensen wilde zich laten testen, terwijl 77% wel toestond dat hun bloed later anoniem gebruikt werd om na te gaan hoeveel procent van de bevolking met hiv besmet was. Dubbelbesmettingen bij voorrang bestrijden, zoals aanbeveling 2 wil, had dus niet veel zin.
Hij testte ook aanbeveling 4 uit: artsen met een privé-praktijk aanzetten om hun tb-patiënten door te verwijzen voor behandeling in de gespecialiseerde gezondheidscentra. Dat bleek inderdaad goedkoper en effectiever te zijn dan pure privé-geneeskunde, maar dan wel op voorwaarde dat het openbare systeem goed uitgebouwd was.
Zijn besluit: blind de aanbevelingen van de WGO toepassen, is geen goed idee. Elk land moet uitzoeken wat in de eigen situatie effectief werkt.
