Hoe komt het dat ik me 's ochtends niets meer kan herinneren van wat ik dacht voordat ik slaap viel? - Laura Bervoets, Brugge
Het lijkt alsof je een knop omzet als je in slaap valt, maar er gebeurt nog van alles in je hoofd als je onder de wol ligt, vertelt Victor Spoormaker. 'Doordat je tijdens je dromen allerlei gedachten en beelden achter elkaar hebt geregen, ben je op een ander punt in je gedachten beland als je wakker wordt', zegt de droomonderzoeker van de Universiteit van Utrecht. 'Er verstrijkt bovendien een lange tijd. Weet jij overdag waar je acht uur eerder aan dacht?', vraagt hij retorisch.
Volgens neurologe Ilse De Volder van het Centrum voor klinisch slaap- en waakonderzoek van het Universitair Ziekenhuis Antwerpen (UZA) is er echter meer aan de hand. Zij meent dat mensen werkelijk aan geheugenverlies lijden op het moment dat ze in slaap vallen. Hypnagoge amnesie heet dat. Hypnagoge betekent 'bij het in slaap vallen' in het Grieks en amnesie is geheugenverlies. 'Op het moment dat je in slaap valt, gaat er een soort poort dicht tussen je kortetermijngeheugen en je langetermijngeheugen', legt De Volder uit.
Dat proces verklaart volgens de neurologe ook waarom dat exacte moment waarop we in slaap vallen zo ongrijpbaar is. Wie heeft als kind niet geprobeerd om het bewust mee te maken? 'Niet alleen kinderen doen dat, hoor', lacht De Volder. 'Iedereen doet dat. Overigens zijn we er ons op het moment zelf misschien wel bewust van, maar we vergeten het weer.'
Ook slaaponderzoekster Elke De Valck van de Vrije Universiteit Brussel onderschrijft deze, in de slaapwetenschap breed gedragen, theorie van de hypnagoge amnesie. 'De functie van slaap is om de informatie die je gedurende de dag hebt verzameld zo optimaal mogelijk te stockeren', legt zij uit. 'Je sluit je bij het slapen gaan daarom af van nieuwe gebeurtenissen en gedachten. Die nieuwe signalen gaan wel naar je cortex (de hersenschors, het deel van de hersenen dat signalen analyseert en interpreteert, red.) - dat kunnen we meten - maar ze worden daar niet meer verwerkt.'
Wetenschappers zijn er nog niet uit hoe lang de hypnagoge amnesie precies duurt. Maar in het boek Principles and practice of sleep medicine van de Canadese slaaponderzoeker Meir Kryger, dat De Volder uit de kast trekt, staat een bekend experiment beschreven dat wel aanwijzingen geeft.
Proefpersonen kregen kort voordat ze in slaap vielen, elke minuut wat woordjes te horen. Onderzoekers hielden de hersenactiviteit in de gaten door middel van EEG en bepaalden aan de hand daarvan het moment waarop de proefkonijnen in slaap vielen. Na tien minuten werden ze weer gewekt en werd hun gevraagd de woordjes te herhalen.
Vijf minuten voor het indommelen maakt de grafiek een duikvlucht. Vanaf dat moment kunnen mensen zich vrijwel niets herinneren. Van de woorden die ze enkele minuten dáárvoor hadden gehoord visten ze ongeveer dertig procent uit hun geheugen op.
De onmacht om indrukken van je kortetermijngeheugen over te brengen naar je langetermijngeheugen en het geleidelijk afschermen van hogere mentale processen, leiden vaak tot kleine frustraties, 'die we typisch zien optreden onder paren', aldus De Valck. Zo is het mogelijk dat je tijdens de hypnagoge amnesie een gesprekje voert met je partner in bed, maar dat je dat direct weer vergeet. En omgekeerd kan het gebeuren dat je levensgezel vlak voor het slapen van alles aan je belooft en zich daar de volgende dag niets van kan herinneren. Wie weet is dat wel echt zo.
© De Standaard Wetenschapswinkel, Tomas van Dijk, 13-12-2010
