Iemand die in coma ligt, is niet wakker. Zijn ogen blijven gesloten, hij is buiten bewustzijn, zonder gedachten of gevoelens. ,,De oorzaak is vaak een verspreid letsel aan de grijze stof in de hersenhelften, of een plaatselijk letsel in de hersenstam'', vertelt Steven Laureys, neuroloog en comaspecialist van het universitaire ziekenhuis van Luik. De hersenstam is het langwerpig deel onder aan de hersenen dat naar het ruggenmerg leidt, en dat levensnoodzakelijke functies zoals de ademhaling stuurt. Een klein letsel kan ertoe leiden dat de patiënt niet meer wakker kan worden.
Op hersenscans van comapatiënten is te zien dat het energieverbruik doorgaans ongeveer de helft bedraagt van dat bij een gezonde persoon. Al is dat geen absolute regel: soms ziet het hersenmetabolisme er normaal uit. (Er zijn ook gezonde en normale mensen met een opmerkelijk laag hersenmetabolisme, net als bij comapatiënten.) Het netwerk in de hersenschors waarmee we verbanden kunnen leggen en dat noodzakelijk is voor bewustzijn, is bij coma inactief. Primaire delen van de hersenschors voor bewegingen en waarnemingen kunnen wel geïsoleerd actief blijven.
Een gelijksoortige vermindering in hersenactiviteit is te zien bij diepe slaap. Maar tijdens de fase van de droomslaap (de rem-slaap) is de elektrische activiteit en de suikeropname bijna even hoog als bij een wakkere persoon. ,,Sommige delen van de grijze hersenstof blijven ook tijdens de droomslaap minder actief, zoals de delen die met logisch denken te maken hebben. Wie droomt, neemt alle surrealistische scènes die op hem afkomen voor waar.''
Hoewel de hersenactiviteit van een droomloze diepe slaap op een coma lijkt, is er een groot verschil: ,,Comapatiënten kunnen niet zomaar gewekt worden, wegens het hersenletsel dat ze hebben opgelopen.''
Soms worden patiënten kunstmatig in een coma gehouden met verdovingsmiddelen, ,,om te verhinderen dat ze de beademingsapparatuur tegenwerken of opgewonden raken. Bij een hersenletsel komt het erop aan pieken in de bloeddruk en de hartslag te voorkomen. Die kunnen bloedingen uitlokken en de hersenen extra belasten.''
Als de hersenen door een ongeluk zwellen of door een bloeding onder druk komen te staan, wordt de hersenstam in de richting van het ruggenmerg gedrukt en mogelijk beschadigd, waardoor de vitale functies kunnen uitvallen. Als de hersenstam te erg gekwetst raakt, kan de patiënt sterven.
Een patiënt is hersendood als hij in een onomkeerbaar coma verkeert en de hersenen en de hersenstam niet meer werken. De hersenen vertonen geen enkele elektrische activiteit meer, er is geen bloedcirculatie in de hersenen en ze verbruiken ook geen energie (suiker). De hersenen zien er op de scans uit als een donkere leegte in de schedel: geen enkel hersendeel licht nog op. Een kunstmatige beademingsmachine kan de ademhaling en bloedsomloop wel in gang houden, maar hersendood zijn is onomkeerbaar.
,,Een coma duurt normaal maar enkele dagen tot weken, dan ontwaakt de patiënt of verergert zijn toestand. Dat in tegenstelling tot mensen die in een vegetatieve staat verkeren. Hun toestand kan jaren aanhouden.'' Vegetatieve patiënten zijn - anders dan bij een coma - wel wakker, maar zijn zich net als bij een coma niet bewust van zichzelf of hun omgeving. ,,De hersenen van vegetatieve mensen reageren nog op sommige uitwendige prikkels, zoals een prik in de hand of geluid, maar alleen de primaire zintuiglijke hersendelen reageren. Net als bij een coma is er geen verbinding meer naar hersendelen van 'hogere orde' die bewuste associaties kunnen maken. Langeafstandsverbindingen in de hersenschors en naar de thalamus dieper in de hersenen functioneren niet meer'', aldus Steven Laureys.
Een gelijksoortige vermindering in hersenactiviteit is te zien bij diepe slaap. Maar tijdens de fase van de droomslaap (de rem-slaap) is de elektrische activiteit en de suikeropname bijna even hoog als bij een wakkere persoon. ,,Sommige delen van de grijze hersenstof blijven ook tijdens de droomslaap minder actief, zoals de delen die met logisch denken te maken hebben. Wie droomt, neemt alle surrealistische scènes die op hem afkomen voor waar.''
Hoewel de hersenactiviteit van een droomloze diepe slaap op een coma lijkt, is er een groot verschil: ,,Comapatiënten kunnen niet zomaar gewekt worden, wegens het hersenletsel dat ze hebben opgelopen.''
Soms worden patiënten kunstmatig in een coma gehouden met verdovingsmiddelen, ,,om te verhinderen dat ze de beademingsapparatuur tegenwerken of opgewonden raken. Bij een hersenletsel komt het erop aan pieken in de bloeddruk en de hartslag te voorkomen. Die kunnen bloedingen uitlokken en de hersenen extra belasten.''
Als de hersenen door een ongeluk zwellen of door een bloeding onder druk komen te staan, wordt de hersenstam in de richting van het ruggenmerg gedrukt en mogelijk beschadigd, waardoor de vitale functies kunnen uitvallen. Als de hersenstam te erg gekwetst raakt, kan de patiënt sterven.
Een patiënt is hersendood als hij in een onomkeerbaar coma verkeert en de hersenen en de hersenstam niet meer werken. De hersenen vertonen geen enkele elektrische activiteit meer, er is geen bloedcirculatie in de hersenen en ze verbruiken ook geen energie (suiker). De hersenen zien er op de scans uit als een donkere leegte in de schedel: geen enkel hersendeel licht nog op. Een kunstmatige beademingsmachine kan de ademhaling en bloedsomloop wel in gang houden, maar hersendood zijn is onomkeerbaar.
,,Een coma duurt normaal maar enkele dagen tot weken, dan ontwaakt de patiënt of verergert zijn toestand. Dat in tegenstelling tot mensen die in een vegetatieve staat verkeren. Hun toestand kan jaren aanhouden.'' Vegetatieve patiënten zijn - anders dan bij een coma - wel wakker, maar zijn zich net als bij een coma niet bewust van zichzelf of hun omgeving. ,,De hersenen van vegetatieve mensen reageren nog op sommige uitwendige prikkels, zoals een prik in de hand of geluid, maar alleen de primaire zintuiglijke hersendelen reageren. Net als bij een coma is er geen verbinding meer naar hersendelen van 'hogere orde' die bewuste associaties kunnen maken. Langeafstandsverbindingen in de hersenschors en naar de thalamus dieper in de hersenen functioneren niet meer'', aldus Steven Laureys.
